ایفای ناروا

با بررسی موضوع نهاد ایفای ناروا همراهتان هستیم.

به­طورکلی افراد در روابط مالی و حقوقی خود با یکدیگر به دنبال تحقق انگیزه­های خود می‌باشند، در نتیجه برای نیل به این هدف با یکدیگر قرارداد منعقد می­کنند. با انعقاد قرارداد، تعهدات نسبت به طرفین ایجاد می‌شود و باید به تعهدات ناشی از این اعمال براساس شرایط مندرج در عقد پایبند باشند.

ایفای دین عملی است، که اشخاص به حکم قانون ملزم به اجرای آن می‌باشند، ولی این ایفا می‌تواند بسته به شخصیت طرف معامله و یا طرف قرارداد متفاوت باشد؛ چرا که افراد در برابر اشخاص معینی خود را ملزم به پرداخت می­دانند و قانون هم همین را مورد تایید می­داند.

گاه اتفاق می­افتد که شخص به موجب عقد معوض و یا غیر معوضی که به طرف مقابل می­کند، در شخصیت طرف مقابل که باید به او پرداخت کند، دچار اشتباه می­گردد و به شخص دیگری که محق نمی ­باشد مورد را تسلیم آن می­کند که این خود در قانون و عرف حقوقی ایفای ناروا نام دارد و از زمان پرداخت آن قوانین مربوط به الزامات خارج از قرارداد می باشد، حکم فرما خواهد بود.

از شایع­ترین و کاربردی­ترین مباحث حقوق خصوصی، مبحث ایفای ناروا است، که قانون‌گذار در قانون مدنی برای آن ضمانت اجرا پیش‌بینی کرده است. در حقیقت ایفای ناروا در مباحث مربوط به الزامات خارج از قرارداد می­باشد.

ایفای ناروا

ایفای ناروا یکی از تأسیس­ های در علم حقوق است و به این معنی ­که«شخصی بدون وجود حق و دلیل قانونی، مالی به دیگری بپردازد.» در واقع، ایفا درست جایی معنا پیدا می‌کند که دینی وجود داشته باشد و شخصی به دیگری مدیون باشد و اقدام به تأیه دین خود بنماید .ایفای ناروا را می­توان چنین بیان داشت که:” وفا کردن و حق کسی به­تمام و کمال پرداختن، بدون این­که شخص حق و دلیل قانونی برای این حق دریافتی داشته باشد.”

برای مثال شما مبلغی را با این تصور که به دوست خود بدهکار و مدیون هستید پرداخت می­کنید، اما بعد متوجه می­شوید که به دوست دیگری بدهکار بوده­اید یا هرگز به کسی بدهکار نبوده­اید، پسرعموی شما، بدهی­تان را بدون اطلاع شما پرداخت کرده باشد و شما بدون این­که در برابر شخص اول مدیون باشید به ایفای دین در برابر او پرداخته­اید.

ارکان تحقق ایفای ناروا

شرط تحقق ایفای ناروا درصورتی است که سه شرط ذیل در پرداخت دین به کسی که محق نبوده، وجود داشته باشدکه این شروط عبارتنداز؛

• مالک مال را به­ عنوان ایفای دین به گیرنده تسلیم کند.

اگر شخص بر مالی که دیگری به عنوان وفای به عهد به او پرداخته تسلط پیداکند ایفای ناروا محقق می‌شود. پس تسلیم مال، باید به عنوان وفای به­ عهد باشد. یعنی شخص تادیه­کننده با گمان بدهکاری و دین اقدام و درصورتی­که شخصی مال را به عنوان قرض یا امانت به دیگری بدهد، نمی‌تواند نسبت به پس گرفتن آن مال را تحت عنوان ایفای ناروا تقاضای استرداد بدهد.

• پرداخت دین ناروا باشد.

زمانی پرداخت مال موجب تحقق ایفای ناروا است که دهنده‌ آن مال، مدیون و بدهکار گیرنده‌ مال نباشد. دراین‌صورت ایفا ناروا خواهدبود و اگر دهنده‌ مال مدیون نبوده باشد، ادای دین به گیرنده ناروا خواهدبود و در مواردی ممکن است که دینی وجود داشته باشد، اما به دلیلی از بین­رفته باشد و اگر که پرداخت دین پس­از، از بین رفتن دلیل آن صورت بگیرد، ایفایی که شکل گرفته ناروا محسوب می­شود. برای مثال موردی که شخص ثالثی دین مدیون را می‌پردازد و مدیون بدون اطلاع از پرداخته‌شدن دینش، دوباره آن را می‌پردازد که پرداخت دوم ایفای ناروا خواهدبود.

نکته: اگر دهنده‌ مال مدیون باشد اما موعد پرداخت دینش نرسیده باشد و به اشتباه زودتر از موعد دینش را ادا کند، می‌تواند تحت عنوان ایفای ناروا مال پرداخت شده را مسترد نماید.

نکته: چنان‌چه مدیون بیش از مقدار بدهی‌اش به طلبکار بپردازد، نسبت به میزان اضافه، ایفا ناروا است و پرداخت‌کننده(مدیون) می‌تواند آن را پس بگیرد.

• اشتباه در پرداخت دین

باید توجه نمودکه اشتباه پرداخت‌کننده شرط تحقق ایفای ناروا نیست، بلکه هر پرداختی نشان‌دهنده‌ وجود بدهی است که دهنده‌ مال برای بازپس­گیری مال خود، باید عدم وجود بدهی را ثابت بنماید. پس اگر ایفای ناروا بر اثر اشتباه دهنده‌ مال رخ بدهد او باید اشتباه خود در پرداخت را ثابت کند، تا عدم وجود دین معلوم شود. چراکه اشتباه در پرداخت نشان‌دهنده‌ این است، که دهنده‌ مال قصد پرداخت‌ دین خود یا دین شخص دیگر را نداشته است.

• اکراه در پرداخت دین

لازم به ذکر است که اکراه پرداخت‌کننده دین نیز شرط تحقق ایفای ناروا نیست. چراکه هر پرداختی نشان‌دهنده‌ وجود بدهی است که دهنده‌ مال برای بازپس­گیری مال خود، باید عدم وجود بدهی را ثابت نماید. پس اگر ایفای ناروا بر اثر اکراه دهنده‌ مال رخ بدهد، او باید اکراه خود در پرداخت ثابت کند، تا عدم وجود دین معلوم شود. چرا که اکراه در پرداخت به دلیل معیوب بودن قصد وی، نشان‌دهنده‌ این است که دهنده‌ مال قصد پرداخت‌ دین خود یا دین شخص دیگر را نداشته است.

• تدلیس در پرداخت دین

همچنین اگر در اثر تدلیس و فریب پرداختی‌ نسبت به دینی که وجود ندارد صورت بگیرد، دهنده مال برای بازپس­گیری مال خود بایستی تدلیس گیرنده یا شخص ثالثی که سبب فریب وی در ایفای دینی که وجود نداشته را ثابت نماید. تدلیس همچون اشتباه و اکراه شرطی برای تحقق ایفای ناروا نیست، زیرا هر پرداختی نشان‌دهنده‌ وجود بدهی است،که دهنده‌ مال برای بازپس­گیری مال خود، باید عدم وجود بدهی را ثابت بنماید تا موجبی ‌شود برای دهنده‌ مال حق استرداد مال ایجاد بشود.

پس درصورتی­که پرداخت‌کننده مال در نتیجه‌ اشتباه، اکراه یا فریب و حیله‌ دیگری به او پرداخت نماید، می‌تواند چیزی را که داده است تحت عنوان ایفای ناروا پس بگیرد.

جهت دریافت مشاوره در حوزه نهاد ایفای ناروا با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

مصادیق ایفای ناروا

ایفای ناروا در سه مورد مصداق دارد،که در ذیل به آن­ها اشاره خواهد شد؛

• دین به شخص دیگری غیر از طلبکار پرداخت بشود.
• دین از جانب شخصی غیر از مدیون پرداخت بشود.
• شخص بدون این­که دینی وجود داشته باشد، اقدام به پرداخت آن می­کند.

مخارج مال در ایفای ناروا

تکلیف مخارج مربوط به مالی که به عنوان ایفای ناروا تسلیم شده است در مورد مخارج مابین گیرنده عالم و جاهل تفاوت وجود دارد، به نحوی­که اگر گیرنده عالم باشد و مخارجی برای مال کرده باشد و قیمت مال بالا رفته باشد، آن مخارج به او مسترد نخواهندشد و درصورتی­که اگر گیرنده جاهل باشد مخارج به وی مسترد می­شود. چراکه مال دست گیرنده است و درحالی­که در مالکیت مالک است، بنابراین در ایفای ناروا هیچ­گونه انتقال مالکیتی صورت نگرفته است و گیرنده می‌بایست مال را به مالک بازگرداند.

 نکته: گیرنده برای مال مخارجی کرده باشد و عالم باشد، نمی‌تواند مخارج را پس بگیرد(قاعده اقدام) اما اگر گیرنده جاهل باشد می‌تواند مخارج را پس بگیرد چرا که علی­الاصول مخارج هر مال با مالک آن مال است.

اثبات ناروا بودن ایفا

دهنده‌ مال می‌تواند مال خود را از گیرنده پس­گیرد چراکه هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است. بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد، بدون این‌که مقروض آن چیز باشد می‌تواند استرداد کند. اگر شخصی تصور کند به دیگری بدهکار است و بابت بدهی‌اش مالی به او بدهد، گیرنده‌ مال نمی‌تواند به ناروا آن را تصاحب نماید و باید آن را به دهنده‌ مال پس بدهد. برای استرداد چنین مالی لازم است دهنده‌ مال ناروا بودن پرداخت را اثبات نماید.

درصورتی­که گیرنده‌ مال مدعی بخشیدن مال شود، باید آن را اثبات نماید، زیرا به‌ موجب بخش نخست این ماده کسی که مدعی بخشش مال است باید این امر را اثبات نماید. هم‌چنین درصورتی­که دریافت‌کننده مال پرداخت‌شده را تادیه‌ دین از سوی مدیون بداند، دراین‌­صورت پرداخت‌کننده باید ثابت نماید که پرداخت ناروا بوده است. مطابق رویه‌ دادگاه‌ها نیز پرداخت‌کننده باید عدم استحقاق گیرنده را ثابت نماید.

جهت دریافت مشاوره در حوزه نهاد ایفای ناروا با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

الزام ­های ناشی از ایفای ناروا

اگر ایفای ناروا صورت بگیرد، گیرنده‌ و دهنده‌ مال ملزم به انجام اموری هستند که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود؛

1. الزام‌های گیرنده

بعد از آن‌که شخصی به‌ ناروا مالی را از دیگری گرفت، دو الزام برایش بوجود می‌آید.

• الزام به استرداد مال

پس از تحقق ایفای ناروا و تسلط شخص بر مالی که استحقاق آن را ندارد گیرنده‌ مال ملزم به برگرداندن مال به مالک آن مال است. درصورتی­که مال پرداخت‌شده مقداری پول باشد، گیرنده‌ مال ملزم است همان مقداری که دریافت نموده پس بدهد. درصورتی­که آن‌چه پرداخت‌شده مالی غیر از پول باشد، گیرنده‌ مال ملزم است همان مال را مسترد نماید؛ چه آن مال، مال قیمی یا مثلی باشد و درصورتی­که آن مال از بین­رفته باشد، گیرنده باید مثل آن مال را درصورت مثلی بودن و یا قیمت آن را درصورت قیمی بودن مال بپردازد. درمورد این الزام هیچ تفاوتی وجود ندارد که گیرنده‌ مال با آگاهی از عدم استحقاق خود مال را دریافت نموده باشد و یا ناآگاه باشد و به اشتباه مال را بگیرد. زیرا آن­چه در این موارد اهمیت دارد برگرداندن مال به مالکش است.

• الزام به جبران منافع مال

کسی­که ‌مال را گرفته است، علاوه­بر این‌که باید خود مال را پس بدهد، ملزم به جبران منافع مال نیز می‌باشد، چون در مدتی که او مال را بدون استحقاق در اختیار داشته، مالک از منافع آن مال محروم شده است. لازم به ذکر است که مبنای الزام گیرنده‌ مال به استرداد اصل مال و عوض منافع آن، تسلطی است که او بدون وجود حق بر مال دیگری پیدا کرده است و آن‌چه موجب مسئول بودن گیرنده‌ مال است، استفاده از منافع مال نیست بلکه به‌دلیل تسلط نامشروع او بر آن مال می‌باشد. همچنین در مورد مسئولیت گیرنده‌ مال نسبت به اصل مال و منافع آن باید دانست که حتی درصورتی­که مال در نتیجه‌ حوادث قهری مانند: زلزله و یا سیل از بین برود باز هم گیرنده‌ مال مسئول جبران خسارت است.

نکته: قانون بین دریافت‌کننده‌ با حسن‌ نیت و دریافت‌کننده‌ با سوء نیت تفاوت قائل شده است.

1. الزام دهنده‌ مال

اگر گیرنده‌ مال با آگاهی از عدم استحقاق خود، مال را دریافت نماید، نمی‌تواند مخارجی را که برای نگه‌داری مال متحمل شده از مالک مطالبه نماید، اما درصورتی­که گیرنده‌ مال به اشتباه خود را مستحق دریافت مال می‌دانسته و برای حفظ و نگه‌داری آن مال هزینه‌هایی کرده باشد، مالک ملزم به پس دادن این هزینه‌ها به گیرنده‌ مال جاهل به عدم استحقاق خود است و صاحب مال باید از عهده‌ مخارج لازمه که برای نگه‌داری آن شده است برآید، مگر این­که متصرف به عدم استحقاق خود آگاه بوده باشد.

ارتباط ایفای ناروا با معامله فضولی

درخصوص فروش مالی که به واسطه ایفای ناروا به گیرنده تسلیم شده اگر گیرنده جاهل باشد، معامله فضولی تحقق یافته است. لازم به ذکر است اگر گیرنده در ایفای ناروا چه جاهل باشد و یا عالم باشد، مال را به فروش برساند معامله فضولی است. در نتیجه معامله غیربافذ می­باشد.

تاثیر ایفای ناروا در معامله­ های گیرنده، نسبت به مال

اگر شخصی از روی عمد و به اشتباه مالی را که متعلق به خودش نبوده است، به هر عنوانی دریافت کند، مالک آن نخواهد شد. پس درصورتی­که گیرنده معاملاتی نسبت به مالی که به‌­طور ناروا به او پرداخت شده انجام دهد، معاملات او فضولی خواهدبود. به­عبارت دیگر دهنده‌ مال به­ عنوان مالک می‌تواند چنین معامله‌ای را رد نماید و مال خود را پس بگیرد. هم‌چنین مالک می‌تواند معامله‌ فضولی را قبول نموده و عوض مال خود را بگیرد.

مسئولیت شخصی که مال را بدون داشتن حق دریافت کرده است

از شرایط ایفای ناروا این است که یک نفر تصور می­کند، به دیگری مدیون است یا اشتباه می­کند به دیگری مدیون است و یا از روی اجبار مالی را به دیگری تسلیم می­کند. وجود دو شخص در مقابل یکدیگر از شرایط ایجاد ایفای ناروا است. یک شخص که مالک مال است و مال را به اشتباه یا از روی اجبار به دیگری تسلیم می­کند، که در مقابل مالک، شخصی قرار دارد که مال را از مالک دریافت کرده است که گیرنده در فرض قانون یا می‌تواند به وجود عدم دین جاهل باشد یا عالم.گیرنده عالم می­داند که حق دریافت مال را ندارد و گیرنده جاهل نمی­داند که حق دریافت مال را ندارد.

کسی که مالی را بدون حق دریافت کرده باشد، چه جاهل باشد و چه عالم، مثل غاصب که ید او ضمانی است و درهرحال مسئول تلف و نقص و خسارات و عیب عین و منفعت مال است. پس گیرنده اعم از عالم یا جاهل به هرحال مسئول مال است و هرگز نمی‌تواند به قوه ­قاهره استناد نماید.

آگاهی و یا عدم آگاهی گیرنده به عدم استحقاق خود تاثیری در فضولی بودن معامله ندارد و معامله درهرحال فضولی محسوب می‌شود، زیرا گیرنده نسبت به مال شخص دیگری(دهنده‌ مال) معامله نموده است. حتی گیرنده‌ مال با آگاهی از عدم استحقاق خود مال را بفروشد باز هم معامله فضولی است وکسی‌که مال دیگری را در تصرف دارد، درحالی‌که استحقاق تصرف در این مال را ندارد مانند غاصب، ضامن خود مال و منافع آن است.

جهت دریافت مشاوره در حوزه نهاد ایفای ناروا با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.