حضانت فرزند

امروز با بررسی حضانت فرزند همراه شما عزیزان هستیم.

در بسیاری از مواقع، وجود اختلافات در زندگی زناشویی منجر به طلاق می‌گردد، هرچند اصل بر سازش است خصوصا اگر پای فرزند در میان باشد، اما گاهی ادامه زندگی مشترک برای زن و مرد ممکن نیست.

در این شرایط یکی از اصلی‌ترین مسائلی که باید توسط زن و مرد بررسی شود حضانت کودکان است. در مقاله‌ی پیش رو سعی در بررسی حق حضانت (سرپرستی) و تفاوت آن با قیمومیت (قیم بودن) داریم.

حضانت چیست؟

در قانون مدنی تعریف دقیقی از کلمه حضانت ارائه نشده است، اما با توجه به تعریف جمعی از فقها می‌توان مفهوم حضانت را چنین توصیف کرد:
“حضانت عبارت است از نگهداری روحی، جسمی، مادی و معنوی، آموزش و تربیت فرزند”
در واقع شخصی که حضانت (سرپرست) فرزندان به او سپرده شده است مسئول رسیدگی و نظارت بر کلیه امور مربوط به فرزندان است.

چه کسی برای حضانت مناسب است؟

شخصی که حضانت (سرپرستی) کودکان بر عهده اوست، باید فردی دلسوز باشد، به عبارتی باید توانایی رسیدگی و مراقبت جسمی و روحیه فرزند را داشته باشد. در مواقعی که پدر و مادر در خصوص حضانت (سرپرستی) فرزندان به توافق نرسند، دادگاه با بررسی وضعیت هر یک، حضانت فرزندان را به یکی از آنها می‌سپارد. به عبارتی شخصی می‌تواند عهده‌دار حضانت فرزند باشد که از شایستگی نسبی برخوردار باشد. چنانچه به مراجع رسیدگی کننده، اثبات شود که شخص توانایی حضانت (سرپرستی) را ندارد، حق حضانت (سرپرستی) از وی گرفته خواهد شد.(سلب حضانت) آنچه در امر حضانت حائز اهمیت است، مصلحت کودک است. در مواردی که طرفین به توافق نرسند دادگاه بنابر مصلحت کودک حق حضانت (سرپرستی) را به یکی از والدین یا هر دوی آن‌ها و یا شخص سوم می‌دهد.

شرایط متفاوت حضانت فرزند

در حضانت فرزندان، پدر و مادر هر بچه‌ای بر دیگران مقدم می‌باشند، اما
الف) اگر پدر فوت نماید، حضانت (سرپرستی) به مادر می‌رسد، تنها قانون می‌تواند این حق را از مادر بگیرد. متقابلاً مادر نیز نمی‌تواند از این وظیفه خودداری کند، مگر در شرایطی خاص. در نتیجه واضح است که با فوت پدر حضانت فرزند با مادر است حتی اگر پدر‌بزرگ یا عموی کودک زنده باشند بازهم حق ندارند فرزند را از تحت سرپرستی مادر خارج کنند.
آن‌چه که بعد از فوت پدر بر عهده جد پدری فرزند قرار می‌گیرد، حق ولایت است، نه حق حضانت.

شرط تنصیف دارایی

اختیارات جد پدری در خصوص امور مالی فرزند است. به عبارتی در امور مالی جد پدری، نماینده قانونی کودک محسوب می‌شود. برای مثال بعد از فوت پدر، جد پدری باید سهم ارثیه کودک را به درستی حفظ نماید. اگر پدر فوت شده، ارثیه‌ای نداشته باشد، جد پدری موظف به پرداخت خرج و مخارج زندگی کودک (نفقه‌) است.

در امور غیر‌مالی نیز جز در مواردی که قانون مشخص کرده، مانند رضایت جد پدری جهت ازدواج دختر باکره و…، اصل بر عدم نمایندگی است (اصل بر این است که خود شخص می‌تواند انجام دهد و نیاز به نماینده و ولی ندارد).
توجه کنید که طبق قانون حضانت (سرپرستی) فرزند اگر جد پدری عمدا (از روی قصد) یا سهوا (ناخواسته) در حفظ اموال کودک اهمال (کوتاهی) کند و به اموال کودک ضرر برسد، از طرف دادگاه از این سمت عزل (برکنار) خواهد شد.

حضانت فرزند بعد از فوت پدر

چنانچه جد پدری به علت کهولت (پیری) سن یا بیماری به تنهایی نتواند این وظیفه (سرپرستی) را برعهده گیرد، خودش یا دادگاه یک نفر امین (امانت‌دار) را به عنوان کمک برای ایشان در امر ولایت (سرپرستی) فرزند در نظر می‌گیرد.

ب) اگر زن و مردی طلاق بگیرند، حضانت فرزند چه دختر و چه پسر تا هفت سالگی با مادر و از هفت سالگی تا سن بلوغ (دختر۹ سالگی، پسر۱۵ سالگی) حضانت با پدر است. اگر پدر یا مادر وظیفه و مسئولیت خود را در سرپرستی فرزندان انجام ندهند، دادگاه می‌تواند وی را مجبور به انجام وظایف و تعهداتش کند. همچنین پدر نمی‌تواند فرزندان زیر هفت سال را از مادر جدا کند، مگر در صورت ارائه دلیل کافی و قانونی. اگر پدر بدون داشتن دلیل محکمه‌پسند فرزند زیر هفت سال را از مادر جدا کند، مادر می‌تواند با مراجعه به دادگاه اقدام به پس گرفتن فرزند خود کند. همچنین اگر برای بعد از هفت سالگی فرزندان، مادر بتواند اثبات نماید که پدر نمی‌تواند از فرزندان سرپرستی کند (صلاحیت حضانت ندارد) دادگاه تصمیم می‌گیرد که مصلحت فرزند در حضانت با چه کسی باشد.

همه چیز درباره تعلق گرفتن نصف دارایی مرد به زن در هنگام طلاق

در نظر داشته باشید پدر و مادر می‌توانند جور دیگری با یکدیگر توافق کنند.
در مورد مسافرت نیز باید بیان داشت بدون اجازه پدر نمی‌توان فرزند را از شهری به شهر دیگر و یا از کشوری به کشور دیگر مسافرت برد، اما در مواردی بر اساس صلاحدید دادگاه (اگر دادگاه صلاح بداند) و با مجوز رسمی این سفر امکان پذیر می‌شود، برای مثال در سفرهای زیارتی حتی اگر پدر ناراضی باشد دادگاه مجوز سفر را صادر خواهد کرد.

در مورد محل اقامت فرزند نیز همین قانون صدق می‌کند، به عبارتی نمی‌توان محل اقامت کودک را بدون خبر قبلی تغییر داد.

بر اساس حضانت فرزند، فرزندان بعد از سن بلوغ (نه سال برای دختر و پانزده سال برای پسر) خود می‌توانند انتخاب کنند با کدام یک از والدین زندگی کنند.

اگر بعد از طلاق پدر و مادر هر دو فوت کنند، یا پدر فوت کنند، مادر قصد ازدواج مجدد را داشته باشد، در صورتی که شوهر به همسر اجازه قیمومیت (نگهداری و سرپرستی فرزند) را بدهد، مادر میتواند حضانت فرزندان را برعهده گیرد. لذا جد پدری یا عموی فرزندان با وجود ازدواج مجدد مادر فرزندان، نمی‌توانند حضانت فرزندان را از وی بگیرند. (سلب نمایند)

تنها در صورتی حضانت از مادر گرفته می‌شود (سلب می‌گردد) که بتوان عدم صلاحیت وی را ثابت نمود. برای مثال در صورت اعتیاد مادر به الکل و مواد مخدر، روی آوردن به فساد و فحشا، انجام قمار، ابتلا به بیماری‌های روانی که به تایید پزشکی قانونی برسد، هرگونه سوء استفاده و بدرفتاری با کودک مانند کتک و ضرب و جرح کودک، وادار نمودن کودک برای هرگونه کار غیر اخلاقی همچون تکدی‌گری و فساد و فحشا، روی آوردن به قاچاق، استفاده ابزاری از کودک و… .

در صورتی که یکی از موارد فوق به دادگاه اثبات گردد، مادر صلاحیت سرپرستی فرزند را ندارد، (فاقد صلاحیت) و حضانت فرزندان از مادر گرفته خواهد شد. (سلب حضانت)

تقسیم ارث مادر

باید توجه داشت بر اساس قانون حضانت فرزند، ملاقات با کودک باید مطابق با توافق طرفین و یا براساس نظر دادگاه انجام گیرد، به عبارتی تحت هیچ شرایطی نمی‌توان پدر یا مادر را از دیدار با فرزندش منع کرد حتی اگر فساد پدر یا مادر محرز و ثابت شده باشد. با تشخیص دادگاه اگر دیدار با یکی از والدین برای کودک مشکل ساز باشد تنها فاصله دیدار را طولانی‌تر خواهند کرد اما ممنوعیت ملاقات مخالف با قانون مدنی است.

در برخی مواقع خاص، دیدار با فرزند در حضور شخص سوم انجام می‌پذیرد.

تنها در صورتی که پدر یا مادر دچار بیماری روانی باشد که برای جان و سلامت کودک تهدید محسوب شود، میتوان با رای دادگاه مانع از دیدار والد و فرزند شد.

اگر پدر یا مادری که حضانت کودک را برعهده دارد، مانع از دیدار طرف دیگر با کودک شود، شخص محروم مانده از ملاقات می‌تواند به نیروی انتظامی مراجعه نماید و با توجه به داشتن رای دادگاه مبنی بر ملاقات فرزند، به صورت قانونی اقدام نماید. طبق ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی، اگر شخصی که سرپرستی کودک با او می‌باشد، از دادن کودکی که به او سپرده شده به شخصی که حق دیدن آن کودوک را دارد، خودداری کند؛ به مجازات از سه تا شش ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.