رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی

با بررسی موضوع رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی همراهتان هستیم.

اعاده‌دادرسی از جمله روش‌های فوق‌العاده اعتراض به احکام دادگاه است که راهی برای برگشت به دادگاه صادرکننده حکم قبلی محسوب می‌شود. با این هدف که دادگاه از رأی قطعی قبلی خود بازگردد. چرا که شاکی مدعی است صدور آن رأی از روی اشتباه بوده و دلایل موجود اجازه نمی‌دهد که چنین حکمی باقی بماند.

در این مقاله همراه با تیم تحقیقاتی موسسه حقوقی مهرپارسیان، در مورد تمام جهات و دلایل، اعاده دادرسی مدنی و ابعاد مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

مبنای اعاده دادرسی

هدف اصلی از دادرسی حفظ حق و اجرای عدالت است و دادرس نیز مانند سایرین در معرض خطا و اشتباه قرار دارد. در صورتی که در نتیجه دادرسی حکمی صادر شود که با خطا همراه باشد، تردیدی نیست که باید به طور مجدد مورد رسیدگی قضایی قرار گیرد. بنابراین برای اینکه رأی دادگاه‌ها مصون از خطا باشد، اعاده دادرسی پیش بینی شده است.
در قانون ایران چند نوع اعاده دادرسی پیش‌بینی شده است که در مقاله رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

انواع اعاده دادرسی

اعاده دادرسی با توجه به شیوه مطرح نمودن آن به دو نوع تقسیم می‌شود:

نوع اول بند الف ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی

اگر متقاضی اعاده‌دادرسی به طور مستقیم از دادگاه درخواست اعاده دادرسی کند، این درخواست، اعاده‌دادرسی اصلی محسوب می‌شود. یعنی چنانچه بدون اینکه دعوایی در جریان رسیدگی باشد، یکی از طرفین حکمی که قبلا صادر شده است، درخواستی را به عنوان اعاده دادرسی مطرح کند، این درخواست، اعاده دادرسی اصلی خواهد بود که باید به همراه دادخواست به دادگاه صلاحیت‌دار تقدیم شود.

نوع دوم بند ب ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی

در مقابل اعاده دادرسی اصلی، اعاده دادرسی طاری قرار دارد که در بند ب ماده432  به آن اشاره شده است. اعاده دادرسی طاری در ضمن رسیدگی به پرونده دیگر مطرح می‌شود. این در حالی است که در اعاده دادرسی اصلی پرونده‌ در حال رسیدگی نیست که ضمن آن اعاده دادرسی مطرح شود.

جهات درخواست اعاده دادرسی در امور مدنی و حقوقی

برای رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی، باید دلایلی وجود داشته باشد که دادگاه به دلیل وجود آن دلایل به اعاده دادرسی رسیدگی نماید. به دلایلی که برای رسیدگی به اعاده‌دادرسی به آن‌ها نیاز داریم جهات اعاده دادرسی می‌گویند.

اعاده دادرسی به استحکام احکام لطمه می‌زند و اعتبار احکام را سست می‌‎کند. بنابراین استفاده از آن بسیار محدود است و تنها در مواردی که قانون تعیین کرده، قابل استفاده است.

در جلسه دادرسی نیز تنها به جهتی رسیدگی می‌شود که در دادخواست اعاده‌دادرسی گفته شده است. براساس ماده436 قانون آیین دادرسی مدنی، در اعاده دادرسی به جز آنچه که در دادخواست اعاده دادرسی ذکر شده است، جهت دیگری مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد.
بنابراین جهت یا دلیلی که در درخواست رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی مطرح می‌شود بسیار اهمیت دارد.

جهات اعاده دادرسی حقوقی

جهات یا دلایل اعاده‌دادرسی در خواسته‌های حقوقی عبارتند از:

موضوع حکم، مورد ادعای خواهان نبوده باشد. به عنوان مثال، خواهان از دادگاه، صدور حکم تخلیه را تقاضا کند و دادگاه علاوه بر صدور حکم تخلیه، حکم به پرداخت اجرت‌المثل صادر کند.

حکم به میزان بیشتر از خواسته صادر شده باشد.

مانند اینکه خواسته خواهان ۱۰ میلیون تومان است اما دادگاه براساس نظر کارشناس حکم به پرداخت ۱۵ میلیون تومان خسارت داده است. این جهت اعاده دادرسی در مواردی قابل تحقق است که خواسته پول رایج ایران، پول خارجی یا مالی کلی باشد. (مانند صد تن گندم یا سکه طلا) ارائه حکم مورد درخواست اعاده دادرسی دلیل تحقق این جهت اعاده دادرسی است.

وجود تضاد در متن یک حکم که ناشی از استناد به اصول یا به مواد متضاد باشد.

مثلاً دادگاه شرط ضمن عقد را نامشروع دانسته و در عین حال با استناد به ماده ۲۳۷ قانون مدنی، خوانده را ملزم به انجام آن شرط کرده است.

حکم صادره با حکم دیگری در خصوص همان خواسته و طرفین آن، که قبلاً توسط همان دادگاه صادر شده است، متضاد باشد، بدون آن‌که دلیل قانونی موجب این مغایرت باشد.

طرف مقابل درخواست‌کننده اعاده دادرسی حیله و تقلبی به‎ کار برده که در حکم دادگاه موثر بوده است.
حیله و تقلب می‌تواند مصادیق متعددی داشته باشد. مانند اینکه خواهان کاری کند که شخصی غیر از خوانده (کسی که دعوا یا خواسته بر علیه او مطرح شده است) به‎ عنوان خوانده در دادگاه حاضر شود و برخلاف واقعیت به صحت ادعاهای خواهان اقرار کند.

حکم دادگاه مستند به اسنادی بوده که پس از صدور حکم، جعلی بودن آن‌ها ثابت شده باشد.
پس از صدور حکم، اسناد و مدارکی به دست می‌آید که دلیل حقانیت درخواست کننده اعاده دادرسی باشد و ثابت شود اسناد و مدارک به دست آمده در جریان دادرسی مکتوم (مخفی) بوده و در اختیار متقاضی نبوده است.
همان‌گونه که بیان رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی فقط در صورت وجود همین دلایل امکان‌پذیر است.

چگونگی رسیدگی به دادخواست اعاده دادرسی

دادگاه پس از بررسی دادخواست اعاده دادرسی، موضوع را صورت‌جلسه کرده و به همین وسیله قرار قبول یا رد دادخواست را صادر می‌کند. چنانچه قرار قبولی دادخواست صادر شود، دادگاه دستور تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به همراه نسخه دوم دادخواست به طرف مقابل و ابلاغ وقت به درخواست‌کننده را صادر می‌کند. هرگاه قرار رد درخواست صادر شود، این قرار به طرفین ابلاغ می‌شود.

مرجع اعاده دادرسی حقوقی و مدنی

نکته قابل توجه این است که چه دادگاهی می‌تواند به درخواست اعاده دادرسی مدنی رسیدگی نماید.

ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی

مرجع صلاحیت‌دار در رسیدگی به درخواست اعاده‌دادرسی دادگاهی است که حکم قطعی را صادر کرده است. بنابراین اگر دادگاه بدوی (نخستین) حکم قطعی را صادر کرده باشد، همان دادگاه مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی است و در صورت قبول این درخواست با توجه به تبصره ماده ۴۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی ماهوی (به محتوا رأی رسیدگی می‌شود) کرده و حکم مناسب صادر می‌کند.

حکم صادره توسط این دادگاه نیز طبق مقررات قابل تجدیدنظرخواهی است.

در صورتی‌که دادگاه تجدیدنظر حکم قطعی را صادر کرده باشد، این دادگاه مرجع صالح رسیدگی به اعاده دادرسی خواهد بود و در صورت قبول درخواست اعاده دادرسی و انجام رسیدگی‌های لازم، اقدام به صدور رأی می‌کند که این رأی قطعی خواهد بود. البته در صورتی که جهت درخواست اعاده دادرسی، مغایر بودن دو حکم صادر شده از یک دادگاه باشد، دادخواست اعاده‌دادرسی به شعبه دادگاه صادرکننده حکم دوم تقدیم می‌شود.

اگر تقاضای اعاده دادرسی براساس ماده ۱۸ اصلاحی قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب انجام شود، مرجع دریافت درخواست اعاده‌دادرسی به شرح زیر است:
متقاضیان و معترضان به احکام قطعیت‌یافته مرحله‎ بدوی (نخستین) و تجدیدنظر هر استان به عنوان خلاف بین شرع باید به دادگستری همان استان مراجعه کنند.

متقاضیان و معترضان به احکام قطعیت یافته در دیوان عالی کشور و شعب تشخیص به عنوان خلاف بین شرع باید برای تسلیم درخواست و مدارک خود به دادستانی کل کشور مراجعه کنند.

متقاضیان و معترضان به احکام قطعیت یافته در سازمان قضایی نیروهای مسلح به عنوان خلاف بین شرع باید برای تسلیم درخواست و مدارک خود به نمایندگان حوزه‎ نظارت قضایی ویژه در سازمان قضایی نیروهای مسلح همان استان یا به رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح در تهران مراجعه کنند.
درخواست اعاده دادرسی مدنی باید در زمان خاصی مطرح گردد که در ادامه مقاله رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

مهلت درخواست اعاده دادرسی

مهلت درخواست اعاده دادرسی برای اشخاص مقیم ایران ۲۰ روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه و به شرح زیر است:

• نسبت به آرای حضوری قطعی، از تاریخ ابلاغ
• نسبت به آرای غیابی، از تاریخ انقضای مهلت واخواهی (اعتراض به رأی غیابی) و درخواست تجدیدنظر.

البته در مواردی که درخواست‌کننده‎ اعاده‌دادرسی عذر موجهی داشته باشد، باید دلایل عذر خود را ضمن دادخواست به دادگاهی که مرجع رسیدگی به اعاده‌دادرسی است، ارائه کند.

دادگاه در این موارد در ابتدا به ادعای داشتن عذر، رسیدگی می‌کند و چنانچه عذر را موجه تشخیص دهد، قرار قبول دادخواست اعاده دادرسی را صادر و سپس دادخواست را برای انطباق داشتن یا انطباق نداشتن با جهات اعاده دادرسی بررسی می‌کند و در نتیجه قرار قبول یا رد اعاده‌دادرسی را صادر خواهد کرد. (ماده ۴۲۷ و ۳۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی)‎ مهلت‌های مقرر در مواد ۴۲۸، ۴۲۹ و ۴۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی نیز مبتنی بر این اصل است و هیچ مهلتی علیه کسی که قادر به استفاده از آن نباشد، آغاز نمی‌شود.

تمدید مهلت اعاده دادرسی

تمدید مهلت درخواست اعاده‌دادرسی ممنوع است مگر در مواردی که قانون معین کرده باشد. مواردی که با توجه به ماده ۴۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، تمدید مهلت، مجاز شمرده شده، دو مورد است:

چنانچه شخصی که حق درخواست اعاده دادرسی دارد، قبل از پایان مهلت اعاده دادرسی، ورشکسته یا محجور (سفیه یا دیوانه شود) شود یا فوت کند، مهلت جدید از تاریخ ابلاغ حکم، نسبت به مدیر تصفیه‎ شخص ورشکسته و قیم (سرپرست قانونی) شخص محجور و در صورت فوت به وراث یا قائم‌مقام یا نماینده قانونی وراث آغاز می‌شود. (ماده ۳۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی)

اگر سِمَت یکی از اشخاص که به عنوان نمایندگی از قبیل ولایت یا قیمومیت (سرپرست) یا وصایت (وصی) در دعوا دخالت داشته‌اند، قبل از پایان مهلت درخواست اعاده دادرسی از بین برود، مهلت از تاریخ ابلاغ حکم به کسی که به این سِمَت تعیین می‌شود، آغاز خواهد شد. و اگر از بین رفتن این سِمَت به واسطه‎ رفع حجر (دیوانگی یا سفه از بین برود) باشد، مهلت درخواست اعاده دادرسی از تاریخ ابلاغ حکم به کسی که از وی رفع حجر شده است، آغاز می‌شود. (ماده ۳۳۸ قانون آیین دادرسی مدنی)

چگونگی اجرای حکم مورد درخواست اعاده دادرسی

قابلیت اعاده دادرسی و حتی طرح درخواست اعاده دادرسی مانع از اجرای حکم نیست. در صورتی که قرار قبولی درخواست اعاده‌دادرسی صادر شود، از آنجایی که با تشخیص دادگاه دلایلی مبنی بر نادرست بودن حکم وجود دارد و اجرای آن ممکن است خساراتی را برای متقاضی اعاده دادرسی ایجاد کند، بنابراین در مواردی که جبران این خسارت ناممکن است، اجرای حکم متوقف می‌شود.

با توجه به ماده ۴۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی، با صدور قرار قبولی اعاده دادرسی اصل بر توقف عملیات اجرایی حکم است؛ مگر این‌که محکوم‌به، مالی باشد و محکوم‌له تأمین مناسبی برای اجرای حکم بدهد.

البته عملیات اجرایی زمانی متوقف می‌شود که حکم در حال اجرا باشد. اما در صورتی که حکم قبلاً اجرا شده بود، دادگاه تا صدور حکمِ اعاده‌دادرسی نباید در خصوص اعاده‎ وضعیتِ عملیات اجرایی تصمیم بگیرد. باید توجه داشت که دادگاه در این خصوص نباید رأساً اقدام کند بلکه با تقاضای خواهانِ اعاده‌دادرسی، دادگاه دستور توقف اجرای حکم را می‌دهد.پس از توقف عملیات اجرایی تا معلوم شدن نتیجه‎ قطعی، اعاده دادرسی همچنان متوقف می‌ماند مگر اینکه محکوم‌به (موضوع حکم) مالی باشد و محکوم‌له درخواست ادامه‎ آن را مطرح کند که در این ‎صورت با دریافت تأمین، عملیات اجرایی ادامه می‌یابد.
چنانچه در نتیجه رسیدگی به اعاده دادرسی مدنی رأیی صادر شود، رأی از پیش صادرشده چه می‌شود؟ در ادامه مقاله به این موضوع رسیدگی خواهیم نمود.

رأی دادگاه در مرحله اعاده دادرسی

چنانچه دادگاه پس از رسیدگی، درخواست اعاده دادرسی را وارد تشخیص دهد، حکم مورد درخواست اعاده دادرسی را نقض و رأی مقتضی صادر می‌کند. در صورتی که درخواست اعاده دادرسی در مورد قسمتی از حکم باشد، تنها همان قسمت نقض می‌شود (باطل می‌شود). در صورتی که جهت و دلیل اعاده‌دادرسی مغایر بودن دو حکم باشد و دادگاه پس از رسیدگی درخواست اعاده دادرسی را وارد بداند، حکم دوم (مؤخرالصدور) را نقض و حکم نخست درهر حال به قوت خود باقی خواهد بود. (ماده ۴۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی)

تصحیح رأی

تصحیح سهو (خطا) یا اشتباهاتی که رأی صادره در مرحله‎ اعاده دادرسی تضمین‌کننده آن است، با توجه به ملاک ماده ۳۰۹ و تبصره ماده ۴۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی تا قبل از آن‌که مورد شکایت قرار گیرد، با دادگاه صادرکننده حکم خواهد بود که رأساً یا بنا به درخواست هر یک از طرفین در این خصوص اقدام می‌کند.

چگونگی اجرای رأی صادره در مرحله اعاده دادرسی

در صورتی که حکم مورد درخواست اعاده دادرسی نقض (باطل شود) شود، اقدامات اجرایی تا حدی که اجرا شده، باید به درخواست ذی‎نفع و با دستور دادگاهی که اجراییه را صادر کرده است، به حالت پیش از اجرا بازگردد اما اگر چنین حکمی قبلاً اجرا شده باشد، بازگشت عملیات اجرایی به حالت پیش از اجرا با توجه به ماده ۳۹ قانون اجرای احکام مدنی مشروط به نهایی شدن حکمی است که پس از اعاده دادرسی صادر می‌شود.

معرفی بهترین وکیل اعاده دادرسی مدنی