صلاحیت دادگاه خانواده در مطالبه مهریه

در دعوای مطالبه مهریه، زوجه در کدام یک از دادگاه های خانواده امکان طرح دعوا دارد؟

ماده 12 قانون حمایت خانواده سال 1391 در این رابطه مقرر می دارد:

در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین، زوجه می تواند در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند مگر در موردی که خواسته، مطالبه مهریه غیرمنقول باشد.

صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده به عنوان یک اصل در حقوق کشورها پذیرفته شده است. بنابراین به صورت کلی صلاحیت محل اقامت خوانده به عنوان یک اصل مطرح اما دارای استثنائاتی می باشد. مستثنیات اصل صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده را به دو دسته تقسیم کرده اند:

نخست، مواردی که قانونگذار دادگاه دیگری را غیر از دادگاه محل اقامت خوانده، صالح برای رسیدگی به دعوا دانسته و دعوا لزوما در آن دادگاه اقامه می شود؛ (الزامی بودن استثناء)

دوم، مواردی که قاعده صلاحیت، قابل انعطاف است و خواهان اجازه دارد که دعوا را در دادگاه محل اقامت خوانده یا چند دادگاه دیگر اقامه کند.  (اختیاری بودن استثناء)

دادگاه های خانواده محل سکونت زوجه

 در قانون جدید حمایت خانواده در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین، زوجه می تواند در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند به نظر با توجه به اینکه زوج به عنوان ملزم به پرداخت مهریه زوجه خود می باشد ایجاد امکان طرح دعوا در محل اقامت خواهان از سوی زوجه در امر اشتغال زوج ایجاد خلل می نماید. در بعضی موارد نیز بعد مسافت، منجر به اخراج زوج از محل کار خود به علت غیبت غیرموجه تلقی شدن عدم حضور زوج به علت حضور در جلسه رسیدگی دادگاه می گردد یا اینکه موجب عدم حضور زوج در جلسه رسیدگی به علت مشکلات بعد مسافت و عدم امکان غیبت در محل اشتغال می گردد که این امر حقوق دفاعی خوانده را از بین خواهد برد.

دلایل غیر عادلانه بودن طرح دعوی مطالبه مهریه در محل سکونت زوجه

– دلیل غیرعادلانه بودن حکم ماده 12 قانون حمایت خانواده 1391 با یک تقسیم بندی ساده دعاوی خانوادگی تبیین می گردد: – نتیجه بعضی از دعاوی مانند مطالبه مهریه قابل پیش بینی است و قرار دادن صلاحیت محلی محل اقامت زوجه در این قبیل دعاوی ممکن است موجه باشد. یعنی عدم حضور زوج در جلسه رسیدگی به منافع او لطمه چندانی نخواهد زد و محکومیت او اتفاق می افتد البته موارد استثنایی هم وجود دارد که وارد نمودن استثناء در بحث موجب جدل می‌گردد.

– دسته ای از دعاوی مانند اجرت المثل ایام زوجیت، نفقه زوجه، اعمال ماده 30 قانون حمایت خانواده و… نیازمند احراز شرایط سختی از جمله امر وجودی دستور زوج، احراز انجام امور بدون قصد تبرع با وجود اماره تبرع در زندگی زناشویی، تمکین زوجه و شرایطی که برای هر دعوا حکم فرماست، می باشد که حتی در برخی دعاوی مانند اجرت المثل ایام زوجیت احتمال موفقیت زوجه بسیار اندک می نماید.

– برخی دعاوی مانند نفقه ی زوجه دارای اعتبار امر مختوم نیست و به این علت زوجه می تواند با فاصله زمانی کوتاهی نسبت به طرح دعاوی متعدد نفقه علیه زوج موجبات عسر و حرج او را فراهم آورد.

– طرح دعاوی متعدد و وادار نمودن زوج به مسافرت های متعدد و ایجاد سختی  برای وی در دعاوی مهریه هم وجود دارد از جمله این که زوجه با تقسیم دعوای مهریه و مطالبه ی مهر خود طی چند دادخواست موجب دادرسی های متعدد می گردد.

 زوجه می تواند با تغییر محل سکونت خود به دورترین نقاط کشور و با سوء استفاده از حق خود راجع به طرح دعوا در محل اقامت خود، موجبات عسر و حرج زوج خوانده! را فراهم نماید.

طرح دعوای مطالبه مهریه در محل مال غیرمنقول

در برخی از دعاوی خانواده مانند مهریه یا اجرت المثل ایام زوجیت یا نفقه معوقه، زوجِ محکوم علیه، ناچار از طرح دعوای متقابل اعسار از پرداخت حقوق مالی تعیین شده است که این طرح دعوا از سوی زوج باید در دادگاهی مطرح شود که در حال رسیدگی به اصل موضوع است یا به اصل موضوع رسیدگی نموده یعنی دادگاه محل اقامت زوجه. جدای از این اشکال در اینگونه دعاوی زوج برای اثبات اعسار خود باید شهود را حاضر نماید. حاضر نمودن شهود در محل اقامت زوجه برای زوج به نظر با قواعد عدالت سازگاری نداشته و در موارد بسیاری دیده شده که به علت عسرت این امر و عدم امکان آن، موجب تضییع حق زوج گردیده است.

 با توجه به قسمت آخر ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی 1379 چنانچه خوانده در ايران محل اقامت دائم يا موقت و يا مال غيرمنقول نداشته باشد در این حالت نیز خواهان، مي تواند در دادگاه محل اقامت خود طرح دعوی نمايد.

وفق ماده 1005 قانون مدنی اقامتگاه زن شوهردار به صورت دقیق و کامل بیان شده است. زنی بدون رضایت شوهر خویش و بدون اخذ اجازه از محکمه به صورت قهر یا هر علت دیگری منزل شوهرش را که مثلا در تهران بوده ترک و به منزل پدری خود که مثلا در قم می باشد آمده و طی دادخواست دعوای مطالبه مهریه یا نفقه و یا سایر دعاوی را در محاکم خانواده قم به اعتبار ماده 12 قانون حمایت خانواده مطرح نموده و اقامتگاه خود را در قم اعلام داشته حال سئوال این است با توجه به تعریف ماده 1005 قانون مدنی از اقامتگاه زن شوهردار آیا محاکم خانواده قم در فرض سوال صالح به رسیدگی می باشند یا خیر؟ آن چه ملاک صلاحیت دادگاه برابر ماده 12 قانون حمایت خانواده 1391 می باشد «محل سکونت» زوجه است نه «محل اقامت» و این دو اصطلاح با هم مترادف نیست. (نظریه مشورتی شماره 95/93/7-26/1/1393)

سوال: ملاک تشخیص محل اقامت زوجه یا همان خواهان جهت طرح دعوای خانواده مانند مهریه چیست آیا صرف اعلام خواهان کفایت می کند یا اینکه دادگاه مکلف است این امر را با استفاده از اموری مانند سند مالکیت یا اجاره نامه احراز نماید؟

 پاسخ: در صورتی که صرف اعلام شخص زوجه در مورد محل اقامت خود کفایت کند به نظر این امر با مصالح رسیدگی دعوا مغایرت داشته باشد چرا که با توجه به ماده 12 قانون حمایت خانواده زوجه اختیار طرح دعوا در محل سکونت خود را دارد و این محل را با سکونت در هر جا می‌تواند اعلام نماید حتی سکونت موقت در محلی؛ که این امر مسلماً سوء استفاده از حق بوده و زوج را به حرج می اندازد. اما در قانون آیین دادرسی مدنی در هیچ ماده ای تکلیفی برای دادگاه جهت احراز واقعی بودن محل اعلامی اقامت خواهان ایجاد ننموده است. فقط در ‌ماده 80  راجع به تغییر محل اقامت جهت امر ابلاغ های بعدی این تکلیف ایجاد شده است. این ماده مقرر می دارد: «هیچ‌یک از اصحاب دعوا و وکلای دادگستری نمی‌توانند مسافرت های موقتی خود را تغییر محل اقامت حساب کرده، ابلاغ اوراق دعوای ‌مربوط به خود را در محل نامبرده درخواست کنند. اعلام مربوط به تغییر محل اقامت وقتی پذیرفته می‌شود که محل اقامت برابر ماده (1004) قانون‌مدنی به طور واقعی تغییر یافته باشد. چنانچه بر دادگاه معلوم شود که اعلام تغییر محل اقامت برخلاف واقع بوده است اوراق به‌همان محل اولیه ابلاغ‌ خواهد شد.» با استنباط از این ماده دادگاه اختیار دارد که با استفاده از ابزارهایی نسبت به احراز واقع اقدام نماید.

مزایای تعیین محل اقامت زوجه به عنوان دادگاه صالح

تعیین محل اقامت زوجه به عنوان دادگاه صالح برای رسیدگی جلوی برخی از حیل حقوقی را مسدود نمود. توضیح اینکه در گذشته یا توجه به اینکه دادگاه صالح محل اقامت خوانده بوده زوجه ابتدا محل اقامت زوج را مجهول المکان اعلام می نمود و بعد از طرح دعوا در محل اقامت خود به شعبه اعلام آدرس می کرد. ممکن است گفته شود در این حالت شعبه رسیدگی کننده مکلف بود تا با صدور قرار عدم صلاحیت پرونده را به دادگاه محل اقامت خوانده ارسال نماید. اما در پرونده ای مشابه دادگاه محل اقامت خوانده و دادگاه تجدیدنظر استان به عنوان مرجع فصل کننده اختلاف، با این استدلال که اگرچه اصل در صلاحیت مراجع قضایی در رسیدگی به دعاوی صلاحیت دادگاهی است که اقامتگاه مدعی علیه در حوزه آن واقع می باشد لکن طبیعی است که این مسئله در تاریخ طرح دعوی ملاک است، نظر به صلاحیت دادگاه محل اقامت خواهان داده اند. لذا نظر به اینکه مدعیه در تاریخ تقدیم دادخواست، مدعی علیه را مجهول المکان معرفی کرده دادگاه محل اقامت خواهان صالح به رسیدگی است. (رای شماره 93 – 27/1/1375 شعبه 7 دادگاه تجدیدنظر استان تهران)

دفتر وکیل مطالبه مهریه در تهران

معرفی وکیل مطالبه مهریه، وصول مهریه از اجرای ثبت، درخواست صدور قرار تامین خواسته مهریه، شناخت و معرفی دادگاه صالح مهریه، از خدمات گروه وکلای خانواده مهر می‌باشد. جهت دریافت مشاوره حقوقی آنلاین با وکیل متخصص مطالبه و وصول مهریه در تهران با موسسه حقوقی و داوری مهر پارسیان تماس بگیرید.

دپارتمان حقوق خانواده گروه وکلای خانواده مهر