ضرر و زیان ناشی از جرم

بررسی مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم

ضرر و زیان ناشی از جرم

اقامه دعاوی ناشی از ارتکاب جرم را به دو دسته ذیل قابل تقسیم است؛

• دعاوی عمومی
• دعاوی خصوصی

تقسیم دعاوی به دعوای عمومی و دعوای خصوصی، متضمن آثار قانونی می باشد .از این جهت است که حق اقامه دعوای خصوصی و درخواست تعقیب متهم از جهت حیثیت خصوصی، با شاکی یا مدعی خصوصی می باشد و تعقیب متهم و اقامه دعوای عمومی از جهت حیثیت عمومی بر عهده دادستان(مدعی العموم) می‌باشد.

نکته: گاهی جرایم صرفا واجد جنبه عمومی می‌باشند، مانند حمل سلاح بدون داشتن مجوز.

نکته: گاهی جرایم هم دارای حیثیت عمومی و هم واجد جنبه عمومی می‌باشند مانند: سرقت و قتل و البته جرایمی وجود دارند که فقط دارای جنبه خصوصی می‌باشند.

نکته: درصورت فوت مرتکب، مدعی خصوصی حق اقامه دعوا علیه وراث و مسئولان مدنی مرتکب را خواهد داشت، درحالی که صرف طرح دعوای عمومی علیه مرتکب جرم(متهم، شرکا و معاونین) امکان‌پذیر است. زیرا اصل بر شخصی بودن مسئولیت کیفری است .اثر ناشی از همه جرائم را می توان به دو دسته تقسیم نمود؛ الف- تعرض به حق عمومی است و ب- هم ممکن است خساراتی به بزه دیده وارد کند،که او می تواند از دو جهت فوق در دادگاه طرح دعوی کند.
وقتی که جرمی واقع می شود، آثار آن علاوه بر، برهم خوردن نظم جامعه منجر به خساراتی به بزه دیده خواهدشد و قانون به متضرر از جرم در مقام مدعی خصوصی، این حق را داده است که بتواند حقوق از دست رفته خود را از مراجع کیفری و حقوقی مطالبه کند. بنابراین طبق قانون متهم پس از آنکه تحت تعقیب قرار می گیرد شاکی می تواند اصل و رونوشت تمامی ادله خود را به مرجع تعقیب تسلیم کند.

ضرر و زیانی قابل مطالبه

لازم به ذکر است، ضرری قابل مطالبه است که به طور مستقیم ناشی از جرم باشد و متضرر بتواند در مقام مدعی خصوصی با دادخواست به دادگاه مطالبه کند.

امکان مطالبه خسارت عدم نفع

در دادگاه حکم به خساراتی داده می شودکه صدق اتلاف کند. یعنی متضرر می توانسته درآمدی داشته باشد و به دلیل ارتکاب جرم از آن محروم شده است.

مطالبه ضرر و زیان قبل از ختم جلسه رسیدگی دادگاه

مطالبه خسارات ناشی از جرم با شروع تحت تعقیب قرار گرفتن متهم مطابق ادله ارائه شده قابل مطالبه است و تا قبل از ختم دادرسی دادخواست تقدیم مرجع رسیدگی خواهدشد و دادگاه مکلف است ضمن صدور حکم جزایی و یا اگر رسیدگی به امر ضرر و زیان محتاج به تحقیقات بیشتری باشد حکم جزایی را صادر و سپس به دادخواست ضرر و زیان رسیدگی کند.

مطالبه ضرر و زیان بعد از ختم جلسه رسیدگی دادگاه

درصورتی که شاکی ضرر و زیان خود را قبل از ختم دادرسی تقدیم مرجع رسیدگی نکند، منجر به تضییع حقوق وی نخواهد شد، بلکه او می تواند دادخواست حقوقی خود را حتی پس از صدور رای به دادگاه حقوقی صالح تقدیم و درخواست حقوق ضایع شده خود باشد.

اخذ ضرر و زیان ناشی از جرم

زیان معنوی

زیان معنوی عبارت است از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی.
بنابراین شاکی می تواند ضرر و زیان معنوی ناشی از جرم را از دادگاه مطالبه نماید و دادگاه می‌تواند علاوه بر صدور حکم بر جبران خسارات و ضررهای مالی، به رفع ضرر از طریق زیر حکم صادر نماید:

• الزام به عذرخواهی
• درج حکم در جراید
• و امثال روش های فوق الاشاره مثل نصب بنر برای عذرخواهی در محل.

منافع ممکن الحصول

منافع ممکن الحصول، منافعی هستند که سبب تحقق آن‌ها وجودداشته و روند طبیعی امور، منجر به حصول آن‌ها می شده است ولی ارتکاب جرم مانع تحقق این منافع برای شاکی گردیده است.

زیان مادی

منظور خساراتی است که به دارایی و اموال شخصی اعم از کلی یا جزیی وارد می‌شود یا سبب تحمیل هزینه‌هایی برای ترمیم موقعیت وی می‌شود. مانند زیان و خسارات ناشی از تخریب اموال و اشیا.

اسقاط حق عمومی و اسقاط حق خصوصی

سقوط حق عمومی باعث اسقاط حق خصوصی نخواهدشد و اگر به دلایلی از جمله فوت و صدور قرار موقوفی تعقیب و جرم نبودن عمل و قرار منع تعقیب و برائت شاکی خصوصی می تواند حق خود را مطالبه کند.

مطالبه خسارات ناشی از جرم و اموال ناشی از جرم

خسارات ناشی از جرم و اموال ناشی از جرم باهم متفاوت است چون اموال حاصل از جرم بدون نیاز به تقدیم دادخواست به مالک آن برگردانده می شود اما خسارات نیازمند تقدیم دادخواست است.
شرایط مدعی خصوصی برای مطالبه خسارت ناشی از ارتکاب جرم و لوازم ناشی از جرم

• مدعی خصوصی باید دارای اهلیت باشد.

• بزه دیده که جبران خسارات و ضرر و زیان وارده ناشی از جرم را مطالبه می‌نماید و بدین ترتیب مدعی خصوصی نامیده می‌شود، برای اقامه دعوای خصوصی به منظور جبران خسارات وارده، باید دارای اهلیت تمتع و اهلیت استیفا باشد، نمی‌تواند شخصا

مطالبه ضرر و زیان نماید. برای مثال: تاجر ورشکسته شخصا نمی‌تواند دعوای خصوصی طرح نماید، بلکه مدیر تصفیه(از جانب ایشان) مبادرت به طرح دعوای خصوصی می‌نماید.

• مدعی خصوصی باید ذینفع باشد.

• مدعی خصوصی می‌بایست شخصا متضرر گردیده باشد.
• بین جرم و ضرر و زیان وارده، رابطه علیت باشد.
• وقوع خسارت باید قطعی و مسلم باشد نه اینکه خسارت احتمالی صرف باشد.
• ضرر باید واجد مشروعیت باشد بدین توضیح که حق مورد ادعای مدعی خصوصی، باید تحت حمایت مقنن باشد تا امکان جبران آن فراهم گردد.

پس قابل جبران بودن ضرر و خسارت ناشی از جرم منوط به این است که ضرر ناشی از حقی قانونی باشد. برای مثال دارنده چکی که آن چک را در نتیجه بردن در قمار به دست آورده است، نمی‌تواند مبلغ چک را در دعوای خصوصی مطالبه نماید، زیرا مشروعیت ضرر در این مورد وجودندارد و مبنای تحصیل چک در این خصوص، مشروع و قانونی نبوده است.

ارائه ادله و مدارک

بعد از شروع به رسیدگی به امر کیفری متضرر ازجرم باید با ارائه دلایل و مدارک خسارات وارده بر خود را اثبات کند و اینکه ضرر وارده مستقیم از فعل یا ترک فعل متهم ناشی شده است، درغیراین صورت اگر نتواند تقصیر او را اثبات کند، دادگاه دادخواست وی را رد خواهدکرد.

درخواست خسارت در دادسرا

طبق تصریح قانون گذار، اگر دادستان کیفرخواست خود را به طور شفاهی در دادگاه مطرح کند، شاکی می تواند ظرف5 روز دادخواست خود را تقدیم دادگاه کند و دادگاه می تواند فارغ از امر کیفری نسبت به ضرر و زیان رسیدگی و رای صادرکند.

درخواست خسارات در دادگاه کیفری

رسیدگی به آن مستلزم رعایت تشریفات آیین دادرسی است یعنی نیاز به دادخواست و هزینه دادرسی خواهدبود. در مواردی هم که مطالبه خواسته از جمله وجه یک چک نیاز به داد خواست دارد شاکی را ملزم کرده است که تا قبل از ختم دادرسی دادخواست را تقدیم دادگاه کند و دادگاه مکلف است ضمن حکم کیفری در خصوص ضرر و زیان مدعی حکم صادرکند.

ضرر قابل مطالبه

درصورت ارتکاب جرائم توسط متخلف، نه تنها دارای مجازات است، بلکه به دلیل ضررهای جسمی و مالی از جمله کلاهبرداری و سرقت دارای بار حقوقی نیز می باشند، در نتیجه در طرح دعوای حقوقی دادگاه کیفری نیز صالح به رسیدگی می شود و شاکی می تواند علاوه بر دادگاه حقوقی در دادگاه کیفری نیز طرح دعوی کند. شاکی می تواند جبران تمام ضرر و زیان های مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.

زیان های معنوی

شامل صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی خانوادگی یا اجتماعی است که دادگاه می تواند علاوه بر صدور حکم به جبران خسارات مالی به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به غذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم کند.

منافع ممکن الحصول

به موجب قانون کیفری منافع ممکن الحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که صدق اتلاف کند با توجه به این ماده ضرر و زیان های ناشی از جرم را می توان با ارائه دادخواست ضرر و زیان مطالبه کرد و از این جهت تفاوتی میان جرایم قابل گذشت و گذشت ناپذیری وجود ندارد.

مرجع صالح رسیدگی به مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم

دادخواست اصلی به دادگاه صالح کیفری رسیدگی کننده یا دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف محل اقامتگاه مباشر اصلی جرم برای رسیدگی تقدیم می شود.

موارد مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم

در جرائم کلاهبرداری، سرقت و اختلاس، رد مال از سوی محکوم علیه مورد پیش‌بینی قانون‌گذار قرارگرفته است، نیاز به تقدیم دادخواست به منظور مطالبه خسارات ناشی از جرایم مذکور نمی‌باشد و با مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم، از سوی بزه دیده، تکالیفی برای دادگاه مقرر گردیده است، ازجمله آنکه دادگاه مکلف است؛

• در خصوص ضرر و زیان مدعی خصوصی، ضمن صدور رای کیفری، طبق ادله و مدارک موجود، رای مقتضی صادر نماید.
• اگر رسیدگی به ضرر و زیان مستلزم تحقیقات بیشتر باشد، دراین صورت دادگاه رای کیفری را صادر و پس از آن به دعوای ضرر و زیان رسیدگی می کند.
• به موجب قوانین موضوعه و مقررات جاریه و رویه قضایی، اگر دعوای ضرر و زیان ناشی از جرم ابتدا در دادگاه حقوقی اقامه شود، دعوای مذکور قابل طرح در دادگاه کیفری نمی‌باشد.
• مگر اینکه مدعی خصوصی پس از اقامه دعوا در دادگاه حقوقی، متوجه جنبه کیفری نیز شود که دراین صورت می‌تواند با استرداد دعوا از دادگاه حقوقی، به دادگاه کیفری مراجعه نماید.

نکته: هزینه دادرسی پرداخت شده در دادگاه حقوقی، قابل استرداد نبوده و تقدیم دادخواست به محکمه کیفری نیز مستلزم پرداخت هزینه دادرسی می‌باشد.

نکته: اگر دعوای ضرر و زیان ناشی از جرم، ابتدا در دادگاه کیفری اقامه شود، اگر صدور حکم کیفری به جهتی از جهات قانونی با تاخیر مواجه گردد.(مثلا در مواردی که قراراناطه صادر می گردد) مدعی خصوصی می‌تواند با استرداد دعوای مطالبه‌ی ضرر و زیان ناشی از جرم، به دادگاه حقوقی مراجعه نماید.