مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم

مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم

دادخواست جبران و مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم، می‌تواند همزمان با طرح پرونده در دادگاه کیفری یک و یا دادگاه کیفری دو، حسب مورد به دادگاه کیفری تقدیم شود و یا پس از صدور حکم بدوی کیفری، مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم، به دادگاه حقوقی صالح تقدیم شود. اما موضوعی که قابل طرح است اینکه چه نوع خسارت‌هایی خسارت معنوی نامیده می‌شوند و چگونه می توان ورود خسارت معنوی را به اثبات رساند. دادخواست مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم، که به دادگاه حقوقی تقدیم می‌شود، دارای ویژگیهای یک دعوای غیر مالی است. منابعی که در قوانین ایران، امکان مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم را امکان‌پذیر نموده اند، اعم از قانون اساسی به عنوان منشور ملی، قانون آیین دادرسی کیفری، قانون مسوولیت مدنی و فقه است که منبعی برای حقوق ایران قلمداد می‌شود. علاوه بر این، رویه قضایی در سالهای اخیر در محاکم کیفری و حقوقی ایران، مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم را پذیرفته و به ان پرداخته اند. دفتر حقوقی  محمد رضا مهری وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی با همکاری اساتید برتر دانشگاه، مطالبی درباره شرایط دادخواست مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم را برای درج در وب سایت گروه وکلای مهر، وابسته به موسسه حقوقی و داوری بین‌المللی مهر پارسیان، تهیه نموده است که در ادامه خواهد آمد.

مباحث قابل طرح در باب مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم

• خسارت معنوی ناشی از جرم چیست و شامل چه مواردی می‌شود؟
• در دعوای مطالبه خسارت ناشی از جرم چه نوع خسارت‌هایی قابل مطالبه هستند؟
• نحوه تقویم و قیمت گذاری خواسته در دعوای مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم چگونه است؟
• دادخواست مطالبه خسارت و ضرر و زیان معنوی ناشی از جرم به کدام دادگاه تقدیم می‌شود؟
• مدارک لازم جهت تقدیم دادخواست مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم چیست؟

خسارت معنوی چیست؟

خسارت معنوی در حقوق انگلیس، به مجموعه آسیب هایی که از ارتکاب جرایم عمدی و غیر عمدی، به بزه دیده یا زیان دیده وارد می‌شود اطلاق می‌شود. خسارت معنوی در حقوق ایران، در قانون اساسی و قانون آیین دادرسی کیفری تعریف شده است اما فقط مصادیقی از خسارت معنوی قابل مطالبه بر اثر وقوع جرم بیان شده است. اصل قابل جبران بودن خسارت معنوی و خسارت عدم نفع و همچنین جبران منافع ممکن الحصول، در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا پذیرفته شده است. در حقوق ایران، هر چند هیچ مانعی در پذیرش خسارت معنوی ناشی از جرم نیست و حتی قوانین اصلی، ماهوی و شکلی، بر پذیرش دعوای خسارت معنوی ناشی از جرم تاکید ورزیده اند اما رویه قضایی از پذیرش صدور حکم محکومیت به جبران خسارت معنوی ناشی از جرم، با صراحت قانونی هم طفره می رود. در ادامه تعدادی از مصادیق خسارت معنوی ناشی  از جرم را برای آشنایی بیشتر ذکر خواهیم کرد:

• خسارت معنوی ناشی از فقدان حس بو یایی، فقدان حس چشایی یا زیبایی شناسی در اثر وقوع جرم
• خسارت‌های روانی و آشفتگی روحی بر اثر به هم خوردن نامزدی، از دست دادن شانس ازدواج مناسب در مدت نامزدی و به هم خوردن نامزدی
• آسیب های روحی به خاطر ناموزون بودن شکل بینی و صورت پس از عمل جراحی توسط پزشک جراحی پلاستیک
• خسارت و صدمات روحی ناشی از سوختن فیلم ها و عکس های مراسم عروسی، با سهل انگاری عکاس و فیلم بردار.

مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم در حقوق ایران

خسارت معنوی و خسارت مادی در حقوق همه کشورهای مترقی و پیشرفته قابل جبران هستند. هر چه نظام حقوقی پو یاتر و به روزتر باشد، میزان جبران خسارت‌ها و جبران ضرر و زیان های مادی و معنوی بیشتر می‌شود. در حقوق ایران، منابع متعددی برای جو از مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم ذکر شده است که از جمله آن‌ها می توان به:

• قانون اساسی: در اصول متعددی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که به عنوان قانون مرجع در نظام حقوقی ایران مورد قبول قرار گرفته آمده است، از جمله اصول 23 تا 39 قانون اساسی، که نقض هرگونه حق آزادی مشروع و تفتیش و محاکمه بدون حکم قانون و محکمه صالح را ممنوع اعلان نموده است. اصل معروف 171 که به صراحت جبران ضرر و زیان مادی و معنوی بر اثر صدور حکم اشتباه از سوی قاضی عدلیه را بر عهده مقصر نهاده است. در صورت عدم تقصیر قاضی، جبران ضرر وزیان معنوی و مادی بر عهده حکومت قرار گرفته است. این اصل علاوه بر جبران خسارت، موضوع اعاده حیثیت را به عنوان جبران خسارت معنوی پذیرفته است.
• قانون آیین دادرسی کیفری: قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، در ماده 14 خود، صراحتا به شاکی و مدعی خصوصی حق داده است تا نسبت به مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم اقدام نماید. درماده 14 خسارت معنوی برای اولین بار تعریف شده است. این ماده، زیان و خسارت معنوی را صدمات و آسیب هایی می داند که به شاکی وارد آمده ولی جنبه مالی ندارد. در این گونه موارد، دادگاه کیفری رسیدگی کننده به جرم، در صورت درخواست متقاضی و تقدیم دادخواست مطالبه خسارت معنوی ناشی  از جرم و الزام خوانده به اعاده حیثیت و یا عذرخواهی در جراید و یا هر نوع دیگری که قاضی صلاح بداند محکوم نماید.
• قانون مسوولیت مدنی: مهم ترین منبع حقوقی برای مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم، که دستمایه قضات شجاع در صدور حکم به جبران خسارت معنوی ناشی از جرم قرار گرفته است، برخی مواد قانون مسوولیت مدنی است. ماده یک قانون مسوولیت مدنی مصوب 1339، به صراحت هرگونه اتفاقی که باعث ورود خسارت به شخص دیگری باشد را مستلزم جبران خسارت معنوی و مادی دانسته است.

در ماده 2 از همین قانون، دادگاه مختار گردیده تا با درخواست متقاضی، نسبت به جبران خسارت معنوی یا مادی ناشی از جرم یا هر عمل دیگری، حکم مقتضی را پس از ثبوت در محکمه صادر نماید.

ماده 9 قانون مسوولیت مدنی، اذعان می دارد، اگر دختری بر اثر زیر دست بودن، همخوابگی با رییس را بپذیرد و ازاله بکارت بشود، علاوه بر جبران خسارت مادی و پرداخت ارش البکاره، می‌تواند خسارت معنوی نیز مطاببه نماید. اما رویه یکی از دادگاهها درباره این پرونده، فقط تبدیل خسارت معنوی به ارش البکاره می باشد که با روح قانون سازگار نیست.

ماده 10 از قانون پیش گفته نیز اشعار می دارد اگر به واسطه عمل کسی هتک حیثیت شده و یا آبرو و اعتبار وی در معرض تهدید قرار گرفته است، می‌تواند از دادگاه جبران خسارت معنوی وارده را بخواهد. در واقع بنا به حکم کلی قانون مسوولیت مدنی، خسارت معنوی، قابل مطالبه مادی می‌باشد. اما نحوه تقویم خواسته و میزان خسارت وارده به عهده دادگاه گذارده شده است. می توان نتیجه گرفت که مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم و یا هر تقصیری امکان‌پذیر است. و مناسب است دادگاه با تعیین کارشناس، میزان خسارت وارده و چگونگی جبران ان را از کارشناسان امر بخواهد. چه بسا در پرونده ای پرداخت خسارت مادی در موارد مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم، تنبیه مناسبی برای مرتکب باشد و در مواردی عذرخواهی و درج در جراید طریق خوبی برای جبران خسارت معنوی به شمار رود.

دادگاه صالح جهت مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم

جهت تقدیم دادخواست مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم، همزمان با رسیدگی به کیفرخواست و جلسه اول دادگاه، و تا قبل از جلسه اول و صدور حکم کیفری، امکان تقدیم دادخواست ضرر و زیان ناشی از جرم و جبران خسارت مادی و معنوی ناشی از جرم به همان دادگاه کیفری، امکان طرح وجود دارد. اما در صورتی که شاکی یا مدعی خصوصی در زمان رسیدگی کیفری دادخواست مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را تقدیم دادگاه ننموده باشد، پیس از صدور رای کیفری و محکومیت متهم، حسب مبلغ خواسته، می‌تواند ضرر و زیان ناشی از جرم و یا دادخواست مطالبه خسارت معنوی را به دادگاه حقوقی و یا شورای حل اختلاف تقدیم نماید.

مدارک لازم جهت تقدیم دادخواست مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم

تقدیم دادخواست مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم ، مانند سایر دعاوی حقوقی نیاز به تکمیل فرم مخصوص دادخواست دارد. به فرم دادخواست مطالبه ضرر و زیان و خسارات مادی و معنوی ناشی از جرم مدارک زیر باید پیوست شود.

1. رای دادگاه کیفری مبنی بر محکومیت خوانده به مجازات (در صورتی که دادخواست مطالبه خسارت معنوی ماشی از جرم همزمان به دادگاه کیفری ارائه می‌شود نیازی به ضمیمه نمودن رای نیست و فقط استناد به پرونده کیفری کافی است.
2. شماره پرونده استنادی در دادگاه کیفری.
3. کارت شناسایی ملی.
4. پرداخت هزینه دادرسی معادل دعاوی غیر مالی.

مشاوره حقوقی مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم

دفتر وکالت محمدرضا مهری به همراه گروه وکلای مهر، تخصصی ترین گروه وکلای ایران، با همکاری کارشناسان ارشد حقوقی موسسه حقوقی و داوری بین‌المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان، آماده پاسخگویی به سوالات عزیزان و تشریح قوانین مرتبط با نحوه مطالبه خسارت معنوی ناشی از جرم، نحوه تنظیم دادخواست مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم، دادگاه صالح به رسیدگی دعوای ضرر و زیان و خسارت‌های ناشی از جرم را دارد.