مستثنیات دین

با موضوع منظور از مستثنیات دین چیست همراهتان هستیم.

مستثیات دین، در فرآیند دادرسی مدنی ممکن است یک شخص به پرداخت مال معین یا غیرمعینی محکوم شود. برای مثال طلبکار در دعوای مطالبه وجه چک ممکن است به پرداخت مبلغ مندرج در چک، هزینه ­های مربوط به دادرسی و کلیه خسارات وارد شده محکوم گردد. پس از قطعی شدن حکم، بدهکار ظرف مدت10روز می­بایست ما مورد مطالبه را به طلبکار پرداخت نماید.

چنانچه بدهکار از پرداخت بدهی خود خودداری نماید، مطابق با قانون نحوه اجرای محکومیت­ های مالی ممکن است به دستور دادگاه مال مورد مطالبه از اموال وی توقیف شده و از محل فروش آن طلب طلبکار پرداخت شود.­ اما همه اموال بدهکار را نمی­توان توقیف کرد. برخی از اموال که نیازهای اصلی معیشتی به­ شمار می­روند، قابل توقیف نیستند.

موارد و مصادیق مستثنیات دین در قانون چیست؟

قانون­گذار موارد مستثنیات دین را در قانون نحوه اجرای محکومیت ­های مالی تعیین نموده است و طبق قانون مذکور اموال ذیل به­عنوان هیچ عنوان، غیرقابل توقیف نمی­باشد ؛

• خانه مسکونی که عرفاً در شان بدهکار در حالت اعسار او باشد.
• اسباب و لوازم مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری بدهکار یا افراد تحت تکفل وی ضروری است. برای مثال می­توان به پوشاک، لوازم آشپزی و … اشاره کرد.
• خوراکی موجود به اندازه­ای که برای رفع نیاز بدهکار و افراد تحت تکفل وی، ضروری است.
• کتب و وسایل علمی و تحقیقاتی برای افراد اهل علم، مناسب با شان آنان.
• وسایل و ابزار کار پیشه­وران، کسبه، کشاورزان و سایر افرادی که برای امرار معاش آن­ها و افراد تحت تکفلشان ضروری است. مطابق با نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه­قضاییه کامیون به­عنوان وسیله امرارمعاش شناخته می­شود، بنابراین توقیف آن ممکن نیست، مگراین­که ثابت شود بدهکار مالک اموال دیگری نیز می­باشد.
• تلفن مورد نیاز شخص بدهکار و افراد تحت تکفل وی
• مبلغی که در ضمن عقد اجاره مستاجر متعهد می­گردد که در طول مدت اجاره به­ صورت اقساطی به موجر پرداخت نماید.

 نحوه اعمال مستثنيات دين به دو روش امکان­پذیر است:

1- دادگاه و دايره اجرای احكام بايد در حين عمليات اجرایی، مقررات مستثنيات دين را رعايت نمايند، بدون اينكه صاحب مال يا افراد ذي­حق، متعرض آن شوند.

2- چنانچه مالی که مستثنیات دین محسوب می­شود توقیف شود پس از توقيف مال، بدهکار می­تواند تقاضای اعمال مستثنیات دین نماید و ادعای خود را نزد مرجع صالح مطرح نمايد. دراین­صورت، دادگاه درصورت احراز صحت ادعای بدهکار و تناسب مال توقیف شده با شان وی بلافاصله دستور رفع توقیف از ملک را صادر می­کند. درصورتی­که دادگاه تشخیص دهد رسیدگی به اختلاف طرفین و تعیین میزان مستثنیات دین متناسب با شأن و نیاز بدهکار، مستلزم اقداماتی است، بدوا با صدور قرار توقیف عملیات اجرایی، اتخاذ تصمیم نهایی نسبت به موضوع را منوط به وصول نظریه کارشناس یا انجام تحقیقات محلی خواهدنمود.

خانه یا همان منزل مسکونی مستثنیات دین محسوب می­شود؟
در­صورتی منزل ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ بدهکار ﺟﺰء ﻣﺴﺘﺜﻨﯿﺎت دﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮدﮐﻪ؛
اول، ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ بدهکار و افراد تحت تکفل او ﺑﺎﺷﺪ.
دوم،ﻣﻨﺰل ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ در ﺣﺪ ﻧﯿﺎز و ﺷﺄن ﻋﺮﻓﯽ بدهکار و افراد تحت تکفل او ﺑﺎﺷﺪ.

نکته:درصورتی­که بدهکار بیش از یک منزل داشته باشد بوده یا به لحاظ عرفی، مازاد بر شأن بدهکار باشد، می­توان آن را توقیف کرد.

نکته: اگر خانه مسکونی مدیون بیش از شان و نیاز او درحالت اعسار ارزش داشته باشد، به تقاضای طلبکار منزل به فروش رفته و از محل ثمن آن مطالبات طلبکار پرداخت می­شود.

دو راه برای فروش منزل بدهکار وجود دارد؛

• روش اول) این است که بدهکار خود منزل را فروخته و بدهی خویش را از محل وجه آن پرداخت نماید.
• روش دوم) درصورتی انجام می­شود که بدهکار از فروش خانه امتناع نماید. در چنین شرایطی با دستور دادگاه ملک به مزایده گذاشته می­شود.

تلفن مورد نیاز بدهکار مستثنیات دین است؟

طبق قانون نحوه اجرای محکومیت ­های مالی تلفن مورد نیاز بدهکار(تلفن همراه و تلفن ثابت) درصورتی­که خط تلفن بدهکار رند و یا دارای کد قدیمی و دارای ارزش زیادی باشد قابل توقیف و مزایده است.

آیا خودرو مستثنیات دین محسوب می­شود؟

طبق قانون نحوه اجرای محکومیت ­های مالی خودروی شخصی بدهکار درصورتی­که خودرو برای استفاده شخصی بدهکار باشدمشمول مستثنیات دین نمی­شود و می­توان آن را توقیف کرد.

طبق نظریه مشورتی 3977/7 مورخ 1376/07/03 اداره حقوقی و تدوین قوه­قضائیه”تاکسی وسیله امرار معاش است و قابل توقیف نیست.”

آیا ماترک یا ارث مدیون جزو مستثنیات دین است؟

از آنجا که دعاوی مستثنیات دین تا زمانی قابل اجراست که فرد مدیون در قید حیات باشد،یعنی اعتبار مشتثنی بودن اموال قائم به شخص و بقا و حیات مدیون است و اگر فوت شد،ادعاهای وراث مبنی بر مسشتنی بودن اموال قابل طرح و استماع در محضر هیچ دادگاهی نیست و طبق قانون مدنی با فوت مدیون ابتدا دیون و بدهی هایی که بر ذمه اوست از کل اموال کسر شده و بعد از کسر واجبات دینی و هزینه کفن و دفن الباقی به وراث می­رسد.

مستثنیات دین در اثاثیه  و آذوقه مورد نیاز زندگی

اسباب و اثاثیه اولیه زندگی مانند: یخچال، تلویزیون، اجاق­گاز و فرش… و آذوقه مانند:برنج ،روغن و… که وسایل و مواد غذایی مورد نیاز و ضروری زندگی محسوب می‌شوند و قابل توقیف نیستند.

نکته: اسباب و اثاثیه زندگی فقط در شرایطی مستثنیات دین محسوب می‌شوند، که کالای لوکس،عتیقه و یا شی دارای ارزش اقتصادی کلان،مثال مجسمه یا فرش یا تابلو فرش و …

مستثنیات دین در کتاب‌ها و ابزار علمی

کتب موجود در کتابخانه یک فرد که برای او ضروری محسوب می‌شود، مانند کتب پزشکی و تحقیقاتی برای یک پزشک جزو موارد مستثنـیات دین به­شمار می‌رود؛ اما کتب غیرپزشکی دراین نمونه در دسته مستثنـیات دین نیست و همچنین کتب موجود در یک کتاب‌فروشی هم در دسته مستثنـیات دین به شمار نمی‌رود.

مرجع صالح به رسیدگی و تشخیص مستثنیات دین

درصورتی­که مال در دادگاه توقیف شده باشد تناسب اموال توقیفی با شان و منزلت عرفی و کاری بدهکار حسب مورد با دادگاه صادرکننده­ی همان حکم یا اجرا کننده حکم است.

چنانچه بدهکار به چگونگی عمليات اجرایی در ثبت معترض باشد و مدعی باشد که مال توقیف شده جزو مستثنیات دین می­باشد به اعتراض مديون به اينكه اموال توقيف شده جزء مستثنيات دين اوست رئیس ثبت رسیدگی می­کند.

مصادیق مستثنیات دین در مطالبه مهریه

موارد استثنائی درخصوص توقیف اموال جهت دریافت مهریه است که قانون مدنی برای فرد مدیون مدنظر قرار داده است. بدهکار در این مبحث به مردی اطلاق می‌شود که متعهد است به همسر خود مهریه‌ پرداخت نماید. عقد نکاح مرد برای پرداخت مهریه به زن متعهد می‌شود و درصورت ترک زندگی مشترک توسط هریک از زن و شوهر، مرد به پرداخت مهریه محکوم خواهدشد که مطابق با قانون شرع برای زن درنظر گرفته شده است. درصورتی­که مرد برای پرداخت آن امتناع ورزد، قانون برای توقیف اموال حتی توقیف سهم­الارث، بابت پرداخت مهریه اقدام کرده تا با فروش اموال منقول و غیرمنقول خودش مهریه همسر را که حق قانونی اوست، بپردازد.

مرجع صالح به رسیدگی مستثنیات دین در پرداخت مهریه

دادگستری، مرجع صالح در خصوص رسیدگی به مستثنیات دین در مهریه است، اما مراجع دیگری هم­مانند اداره ثبت اسناد و املاک کشور، اداره کار، اداره دارایی و مراجع دیگر رسیدگی به شکایت برای صدور حکم توقیف مال می‌توانند به­عنوان مرجع صالح عمل کنند.

احتمال دارد درهنگام رسیدگی به فرایند تسویه بدهی مهریه، زوجه فهرستی از اموال همسر خود را به دادگاه ارائه کند که جزو موارد مستثنیات دین باشد و یا بعد از توقیف اموال مرد برای مهریه ادعاکند که این اموال جزو موارد مستثنیات دین بوده است. این مسائل از دسته مشکلاتی است که درهنگام اجرای حکم ممکن است پیش ­آید.

همان‌طورکه بیان شد مرجع صالح برای رسیدگی به این مسئله دادگاه است؛ بنابراین مأمور اعزامی از طرف دادگاه درخصوص این سؤال که آیا اموال مرد در دسته مستثنیات او هست یا خیر باید تحقیقات لازم را به­عمل آورد. مرد در مورد حکم توقیف اموال برای پرداخت مهریه حق دارد به دادگاه تجدیدنظر اعتراض کند.

واضح است که تا زمان اعلام حکم اصلی دادگاه، اموال مرد برای پرداخت دین از توقیف خارج می‌شود. مرجع مجری این حکم براساس مستندات قانون، مواردی را که بیان کردیم با اموال فرد مدیون مطابقت می‌دهد، همچنین بایدشان محکوم‌علیه، عرف و منزلت اجتماعی او را نیز مورد توجه قرار دهد، سپس برای صدور حکم تصمیم‌گیری می‌کند.