جرم قاچاق اعضای انسان

بررسی ماهیت جرم قاچاق اعضای انسان، مجازات قانونی و مرجع صالح به رسیدگی

جراحی پیوند اعضا از زمان ظهور آن در دهه1950میلادی ضمن تحول و شکوفایی در علم پزشکی، جان افراد بی‌شماری را نیز نجات داده است و با بهبود تکنیک ها و فناوری های مورد استفاده در پزشکی پیوند اعضاء، نتایج مثبت برای اهداءکنندگان و گیرندگان درحال افزایش است، با این حال تقاضا برای این درمان بسیار بیشتر از در دسترس بودن اعضاء نیاز به پیوند است.

نیاز مبرم و افزایش تقاضا برای جراحی‌های پیوند اعضاء، باعث ایجاد یک تجارت پرسود و فراملی شده است که گردانندگان این تجارت در پوشش شرکت هایی اقدام به جستجوی اعضای بدن انسان ها از طریق خرید آن ها از اهداکنندگان می نمایند که این جستجو و پیگیری فراملی زمینه ساز به وجودآمدن یکی از جرائم در حوزه قاچاق تحت عنوان قاچاق اعضاء و جوارح شده است.

منافع حاصل از ارتکاب جرم قاچاق اعضاء غیرقانونی بسیارزیاد و فراوان است و براساس برخی گزارش‌های رسمی و غیررسمی سازمان های بین المللی، هزینه قاچاق عضو کلیه به عنوان رایج‌ترین عضوی که قاچاق می‌شود می‌تواند از50000تا120000دلارآمریکا متغیر باشد.

کمبود جهانی اعضاء بدن برای پیوند باعث تجارت سودآور قاچاق اعضاء یا قاچاق انسان به منظور پیوند اعضاء شده است، این شیوه‌ها که به طور متعارف به عنوان قاچاق اعضای بدن شناخته می‌شوند، توسط قوانین بین‌المللی به عنوان بخشی از ممنوعیت عمومی قاچاق انسان هستند، سازمان‌های دولتی و غیردولتی، ازجمله انجمن‌های پزشکی، در یک اعلامیه رسمی موافقت کرده‌اند که این ممنوعیت شامل هرگونه پیوندی می‌شود که اهداکننده عضو از این معامله سود مالی یا مزیت مشابهی دریافت می‌کند.

قاچاق اعضاء بدن امروزه به یک مشکل جهانی تبدیل شده است. برآوردها نشان می دهد که اعضاء قاچاق شده تا 10% از پیوند اعضاء را در سراسر جهان تشکیل می دهند. به طور فزاینده‌ای درتلاش برای بهره‌برداری از شکاف بین عرضه و تقاضای اعضای بدن، سازمان‌های جنایتکار که انسان‌ها را قاچاق می‌کنند، فعالیت خود را گسترش می‌دهند تا قاچاق اعضای بدن را نیز شامل شود.

در طول چند دهه گذشته، بیش از 100 کشور قوانینی را تصویب کرده اند که قوانین موجود را ممنوع یا تقویت می کند که تجارت اعضای بدن را ممنوع می کند، علاوه بر این، چندین نهاد دولتی و حرفه ای ابتکارهایی را برای تنظیم مقررات پیوند اعضای داخلی و بین المللی و جلوگیری از قاچاق اعضا انجام داده اند. روی هم رفته، این ابتکارها راه‌حل‌های حرفه‌ای، نظارتی و حقوق بین‌الملل را برای رسیدگی به یک جرم سازمان یافته جهانی پیچیده پیشنهاد می‌کنند.

قاچاقچی

شخص یا اشخاصی که مبادرت به انجام قاچاق می‌کنند را قاچاقچی می‌گویند.

قاچاق سازمان یافته

منظور جرمی است که با برنامه ریزی و هدایت گروهی و تقسیم کار توسط یک گروه به نسبت منسجم متشکل از سه نفر یا بیشتر که برای ارتکاب جرم قاچاق، تشکیل یا پس از تشکیل، هدف آن برای ارتکاب جرم قاچاق منحرف شده است صورت می گیرد.

قاچاقچی حرفه‌ای

منظور شخصی است که بیش از 3 بار مرتکب جرم قاچاق شود.

اصطلاح های رایج در پیوند اعضاء و جرم قاچاق اعضاء

عبارت های ذیل شامل برخی از رایج ترین اصطلاح های مورد استفاده در ادبیات پیوند اعضاء و قاچاق اعضاء می شود؛

• اهدای عضو؛ عبارت است از اهدای بدون غرامت از سلول‌های انسانی، بافت‌ها، اندام‌ها یا بخشی از عضوی که برای پیوند به شخص دیگری در نظر گرفته شده است.
• اهدای کننده عضو؛ می تواند متوفی یا فرد زنده باشد، اهداکننده فوت شده می توانند کلیه ها، پانکراس،کبد، ریه ها، قلب و اندام های روده خود را بدهد و اهداکنندگان زنده می توانند کلیه یا بخشی از کبد، ریه یا روده را بدهند.
• حذف یا برداشت عضو؛ به معنای فرآیند برداشتن و حفظ اعضاء حیاتی و سالم از اهداکننده زنده یا متوفی به منظور پیوند است.
• پیونداعضاء؛ عبارت است از؛ انتقال سلول‌ها، بافت‌ها یا اندام‌های انسانی از اهداکننده به گیرنده با هدف بازگرداندن عملکرد(ها) در بدن گیرنده عضو.
• تجارت پیونداعضاء؛ عملی که در آن یک عضو به‌عنوان یک کالا تلقی و با هدف خرید یا فروش یا استفاده برای کسب منافع مادی، انجام می شود.
• قاچاق اعضا؛ یک اصطلاح کلی است که تعدادی از اعمال غیراخلاقی یا غیرقانونی را در بر می گیرد و شامل هر یک از فعالیت های ذیل است؛

• • برداشتن اعضاء از اهداکننده زنده یا فوت شده بدون رضایت یا مجوز معتبر یا در ازای منفعت مالی یا مزیت نسبی برای اهداکننده و یا شخص ثالث؛
  • هرگونه حمل و نقل، دستکاری، پیوند یا استفاده دیگر از این اندام ها؛
  • ارائه هرگونه مزیت ناروا یا درخواست آن توسط یک متخصص مراقبت های بهداشتی، مقام دولتی یا کارمند یک نهاد بخش خصوصی برای تسهیل یا انجام چنین حذف یا استفاده؛
  • درخواست یا جذب اهداءکننده یا گیرنده، درصورتی که برای سودمالی یا مزیت نسبی انجام شود.
  • تلاش برای ارتکاب یا کمک یا مشارکت در ارتکاب هر یک از اعمال فوق.

جرم قاچاق اعضاء انسان

طبق قانون مبارزه با قاچاق انسان مصوب1383خارج یا وارد ساختن و یا ترانزیت مجاز یا غیرمجاز فرد یا افراد از مرزهای‌ كشور با اجبار و اكراه یا تهدید یا خدعه و نیرنگ و یا با سوءاستفاده از قدرت یا موقعیت‌ خود یا سوءاستفاده از وضعیت فرد یا افراد یاد شده، به قصد برداشتن اعضاء و‌ جوارح و تحویل گرفتن یا انتقال دادن یا مخفی نمودن یا فراهم ساختن موجبات اخفاء‌ فرد یا افراد فوق الذکر پس از عبور از مرز با همان مقصود.

پس قاچاق اعضاءانسان عبارت است از؛ استخدام، انتقال، تحویل گرفتن، مخفی کردن، پناه دادن، خارج یا وارد ساختن مجاز یا غیرمجاز فرد یا افراد به وسیله تهدید یا به کارگیری زور یا دیگر اشکال تحمیل ازقبیل؛ اکراه، اجبار،خدعه یا نیرنگ،آدم ربایی، تقلب، فریب و یا با سوءاستفاده از قدرت یا موقعیت خود یا سوءاستفاده از وضعیت فرد یا افراد یادشده، به منظور برداشتن اعضا و جوارح.

قاچاق افراد به منظور برداشتن اعضاء بدن

استخدام، حمل و نقل، انتقال، پناه دادن، یا دریافت افراد از طریق تهدید یا استفاده از زور یا سایر اشکال اجبار، آدم ربایی، کلاهبرداری، فریب، سوءاستفاده از قدرت یا موقعیت آسیب پذیر، یا دادن یا دریافت پول یا مزایا برای کسب رضایت شخصی که بر شخص دیگری کنترل دارد، به منظور برداشتن اعضاء بدن، یعنی شامل قاچاق افراد به منظور برداشتن عضو یا قاچاق اعضای انسان می شود یا اگر منابع(اعضا، متخصصان و مراکز پیوند) اختصاص یافته به ارائه پیوند به بیماران غیرمقیم، توانایی کشور را برای ارائه خدمات پیوند برای جمعیت خود تضعیف کند.

اقسام قاچاق اعضاء انسان

قاچاق اعضای بدن انسان را به سه دسته کلی تقسیم می کند:
دسته اول- شامل وضعیتی است که در آن قاچاقچیان افراد را مجبور می کنند یا فریب می‌دهند تا اعضاء بدن خود را واگذار کنند.

دسته دوم- شاید دسته‌ای که بیشترین قاچاق اعضای بدن در آن صورت می‌گیرد، جایی است که افراد موافقت می‌کنند عضو خود را بفروشند، در این وضعیت یا به طورکلی برای عضو پولی دریافت نمی‌کنند یا به‌طور قابل‌توجهی کمتر از آنچه در ابتدا توافق کرده بودند، دستمزد دریافت می‌کنند.

دسته سوم- جایی است که افراد آسیب‌پذیر، ازجمله افراد فقیر و بی‌خانمان، برای بیماری، که ممکن است وجود داشته باشد یا نباشد، درمان می‌شوند و در طی آن درمان، اعضای[خوب] آن‌ها بدون اطلاع فرد خارج می‌شوند.

اعمال در حکم قاچاق اعضاء انسان

• تشکیل یا اداره دسته یا گروه که هدف آن انجام؛«خارج یا وارد ساختن و یا ترانزیت مجاز یا غیرمجاز فرد یا افراد از مرزهای‌ كشور با اجبار و اكراه یا تهدید یا خدعه و نیرنگ و یا با سوءاستفاده از قدرت یا موقعیت‌ خود یا سوءاستفاده از وضعیت فرد یا افراد یاد شده، به قصد برداشتن اعضاء و‌ جوارح و تحویل گرفتن یا انتقال دادن یا مخفی نمودن یا فراهم-ساختن موجبات اخفاء‌ فرد یا افراد فوق الذکر پس از عبور از مرز با همان مقصود»باشد.
• عبوردادن(خارج یا واردساختن و یا ترانزیت) حمل یا انتقال مجاز یا غیرمجاز فرد یا افراد به طور سازمان یافته به قصد برداشتن اعضاء و‌ جوارح هر چند با رضایت آنان باشد.
• عبور دادن (خارج یا واردکردن و یا ترانزیت) حمل یا انتقال غیرمجاز فرد یا افراد به قصد برداشتن اعضاء و‌ جوارح هر چند با رضایت آنان باشد.

مجازات مرتکب جرم قاچاق اعضاء انسان

چنانچه عمل مرتكب قاچاق اعضاء انسان از مصادیق مندرج در قانون مجازات ‌اسلامی باشد، طبق مجازات ‌های مقرر در قانون یاد شده و درغیراین صورت به حبس از‌2تا10سال و پرداخت جزای نقدی معادل2برابر وجوه یا اموال حاصل از بزه یا وجوه و‌ اموالی كه از طرف بزه دیده یا شخص ثالث و عده پرداخت آن به مرتكب داده شده ‌است،‌ محكوم می‌ شود.

مجازات معاونت در جرم قاچاق اعضاء انسان

مجازات معاونت در جرم قاچاق اعضاء انسان به میزان2تا5سال حبس ‌حسب مورد و نیز جزای نقدی معادل وجوه یا اموال حاصل از بزه یا وجوه و اموالی كه از ‌طرف بزه دیده یا شخص ثالث و عده پرداخت آن به مرتكب داده شده ‌است خواهدبود.

مجازات شروع به جرم قاچاق اعضاء انسان

اگركسی شروع به ارتكاب جرائم قاچاق اعضاءانسان بنماید، ولی نتیجه ‌منظور بدون اراده وی محقق نگردد، به6ماه تا2سال حبس محكوم می گردد.

مجازات ارتکاب جرم قاچاق اعضاء انسان توسط کارکنان دولت، شركت ها و سازمان های وابسته به دولت و ‌نیروهای مسلح

هرگاه كاركنان دولت یا مؤسسه ها، شركت ها و سازمان های وابسته به دولت و ‌نیروهای مسلح یا مؤسسه های و نهادهای عمومی غیردولتی یا نهادهای انقلاب اسلامی یا به طوركلی كاركنان قوای3گانه به نحوی از انحاء در جرم قاچاق اعضاء انسان دخالت ‌داشته‌ باشند، علاوه بر مجازات های مقرر دراین قانون، باتوجه به نقش مجرم به انفصال‌ موقت یا دائم از خدمت محكوم خواهندشد.

مجازات ارتکاب جرم قاچاق اعضاء انسان توسط مؤسسه های و شركت های خصوصی

چنانچه مؤسسه های و شركت های خصوصی به قصد ارتكاب جرم قاچاق اعضاء انسان، ولو با نام و عنوان دیگری تشكیل شده باشند، علاوه بر اعمال مجازات های مقرر، پروانه فعالیت یا مجوز مربوط ابطال و مؤسسه و شركت به دستور مقام قضائی تعطیل‌ خواهد گردید.

مرجع صالح برای رسیدگی به جرم قاچاق اعضاء انسان

طبق قانون مبارزه با قاچاق انسان مصوب ۱۳۸۳قاچاق اعضاءانسان به خارج یا واردساختن و یا ترانزیت مجاز یا غیرمجاز فرد یا افراد از مرزهای کشور با اجبار و اکراه یا تهدید یا خدعه و نیرنگ و یا با سوءاستفاده از قدرت یا موقعیت خود یا سوءاستفاده از وضعیت فرد یا افراد یاد شده، به قصد برداشتن اعضاء و جوارح تعریف شده است که همانند جرایم مربوط به قاچاق کالا و ارز یا اسلحه و مهمات عناصر خارج یا واردساختن افراد از مرزهای کشور با شرایط مذکوره مدنظر بوده و تحقق جرم قاچاق درخصوص اعضاءانسان را مورد لحاظ قرار داده است که تفاوتی میان انواع جرایم مربوط به قاچاق دراساس ندارد، حسب مقررات قانون آیین-دادرسی کیفری، رسیدگی به کلیه جرایم مربوط به قاچاق به طورعام در صلاحیت محاکم انقلاب قرارگرفته است و خارج نمودن بعضی از مصادیق جرایم قاچاق همانند قاچاق اعضاء انسان از عموم عبارت مذکور نیازمند تصریح قانونی می‌باشد که دراین-خصوص قانون مبارزه با قاچاق انسان، تصریح به صلاحیت محاکم عمومی کرده است و دلیلی بر انحصار عنوان قاچاق مذکور در قانون آیین دادرسی کیفری به قاچاق کالا و ارز وجود ندارد و دلالت بر عمومی بودن صلاحیت محاکم انقلاب در رسیدگی به انواع جرایم قاچاق دارد. مگر آنکه به موجب حکم صریح قانونی مصداق یا مصادیقی از قاچاق تخصیص خورده باشد و رسیدگی به اتهام قاچاق در صلاحیت محاکم انقلاب می‌باشد. اتباع ایرانی که خارج از قلمرو جمهوری اسلامی مرتکب جرم قاچاق شده باشند، مشمول مقررات در ایران هستند. بنابراین دادگاه‌های صالح رسیدگی به این جرم در دادگاه های دایر در کشور ایران می‌باشند.

جرم قاچاق انسان در کنوانسیون های بین المللی

بدون شک، همه اشکال قاچاق انسان، ظالمانه، غیراخلاقی و وحشتناک هستند، ولی با این حال، برداشت اعضای بدن، به دلیل ماهیت آن، به مراتب مشمئز کننده تر است. گستره واقعی قاچاق اعضای بدن هنوز به طور گسترده ای ناشناخته است و دلیل آن تا حدی راه هایی است که استفاده می شود. صرف نظر از شکلی که قاچاق انسان به خود می گیرد، برداشتن اعضای بدن برای قاچاقچیان انسان، مردم چیزی بیش از محصول های یک بار مصرف نیستندکه برای منافع مالی مورد بهره برداری قرار می گیرند. درد، رنج، و وحشت افتضاحی که یک فرد باید درزمانی که در دست یک قاچاقچی انسان است تجربه کند، غیرقابل دفاع است.

در حقوق بین الملل، پروتکل سازمان ملل متحد برای جلوگیری، مبارزه و مجازات قاچاق اعضاء انسان، به دنبال پیشگیری و سرکوب قاچاق به منظور برداشتن اعضای بدن است. طبق پروتکل قاچاق اعضای بدن با منظور حذف اعضای بدن به عنوان یکی از اشکال استثمار نام برده می شود. اصطلاح«برداشتن اعضاء»بیشتر محدودیت های خاصی را اعمال می کند و اندام های پیش بینی شده در پروتکل شامل؛ کلیه، کبد، قلب، ریه و لوزالمعده است، اما برداشتن سلول ها و بافت های انسانی پوشش داده نمی شود. این پروتکل مبارزه با قاچاق اعضاء انسان، کشورهای عضو را ملزم می کند که قاچاق اعضاء انسان به منظور برداشتن عضوی از بدن انسان ها را جرم انگاری کنند. مانند سایر اشکال قاچاق تحت پروتکل، هرگونه رضایت برای برداشتن اعضای بدن توسط اهداکننده نامربوط تلقی شود و این شامل مواردی هم می شود که در آن اهداکننده به طور داوطلبانه و عمدی موافقت می کند که اندام خود را اغلب درقبال پول ارائه نماید. همچنین درصورت توسل به ازای هریک از اقدامات و وسایل کلاهبرداری، فریب، اجبار و غیره، رضایت اهداکننده باطل است.

به طورکلی، جامعه بین المللی احکام و اعلامیه های بسیاری علیه قاچاق اعضاء انسان(تجارت غیرقانونی اعضاء بدن) صادر کرده است و همه کشورهای عضو، قاچاق اعضاء انسان(تجارت غیرقانونی اعضاء بدن) برای استفاده تجاری را محکوم کردند. برای مثال؛

• سازمان پزشکی جهانی در سال 1985،
• کنوانسیون حقوق بشر و پزشکی زیستی شورای اروپا در سال 1997،
• پروتکل اختیاری آن در سال2002 در مورد پیوند اعضاء و بافت های منشاء انسانی،

اعلامیه استانبول درمورد قاچاق اعضاء انسان(تجارت غیرقانونی اعضاء بدن) و گردشگری پیوند اعضاء انسان، تجارت پیوند اعضاء، قاچاق اعضاء انسان و گردشگری پیوند اعضاء را تعریف می کند و این اقدام ها را مبتنی بر نقض عدالت، و کرامت انسانی محکوم می کند. هدف این اعلامیه ترویج شیوه های اخلاقی در پیوند و اهدای عضو در سطح بین المللی است.

سازمان بهداشت جهانی نیز نقش برجسته ای در محکومیت قاچاق اعضاء انسان(تجارت غیرقانونی اعضاء بدن) ایفا کرده است. سازمان جهانی بهداشت اولین بار درسال1987تجارت اعضای بدن را غیرقانونی اعلام کرد و اظهار داشت که چنین تجارتی ناقض اعلامیه جهانی حقوق بشر است. «احتمال دارد از فقیرترین و آسیب‌پذیرترین گروه‌ها سوءاستفاده ناعادلانه ببرد، کمک‌های نوع دوستانه را تضعیف کند و منجر به سودجویی و قاچاق انسان شود.»

جغرافیای ارتکاب جرم قاچاق اعضاء انسان

قاچاق انسان برای برداشتن عضو در سراسر جهان اتفاق می افتد، اما بیشترین آمار در شمال آفریقا و خاورمیانه است. هم چنین در جنوب و جنوب شرق آسیا، آمریکای مرکزی و اروپا شایع تر است. قاچاقچیان می توانند با هماهنگی متخصصان فاسد پزشکی، مدیران بیمارستان ها،کارکنان آزمایشگاه،رانندگان، مترجمان و مجریان قانون، شبکه های مجرمانه بسازند.

بیشترین قربانیان قاچاق انسان

پناهندگان، مهاجران و پناهجویان هدف قاچاقچیان هستند؛ زیرا ممکن است ناامید باشند تا زندگی خود و خانواده هایشان را در کشور میزبان خود تامین کنند و مایل به استفاده از یک عضو بدن برای پرداخت هزینه قاچاقچی باشند.

نحوه جذب قربانیان قاچاق اعضای بدن

اهداکنندگان به صورت آنلاین و حضوری جذب می شوند و به طورمعمول آن ها افرادی هستند که به دلیل عدم ثبات مالی آسیب پذیر هستند و ممکن است ایشان بی سواد هم باشند و قاچاقچیان به آن ها دروغ بگویند که کلیه ها دوباره رشد می کنند، یا بیش-از2 کلیه دارند یا بعد از جراحی به آن ها مراقبت های پزشکی داده می شود.