صلاحیت و اختیارات دیوان عدالت اداری

با بررسی ماهیت، ارکان، حدود صلاحیت و اختیارات دیوان عدالت اداری همراه شما هستیم.

 

طبق قانون اساسی مرجع صالح برای رسیدگی ‏به‏ شكايت ها‏، اختلاف ها، تظلم ها و اعتراض ها‏ مردم‏ نسبت‏ به‏ عملکرد سازمان ها، نهادها، واحدها، مأمورین دولتی يا هر یک از آئین‌ نامه‌ های‏ بخش‌ های دولتی و همچنین احقاق‏ حقوق‏ مردم «ديوان‏ عدالت‏ اداری» است که زير نظر رئيس‏ قوه‏ قضائيه‏ قراردارد.

دیوان عدالت اداری وظیفه خطیر رسیدگی به شکایات و تظلمات مردم مورد تصمیمات و اعمال سازمان‌ های اداری و دولتی را به عهده دارد. باتوجه به تاسیس این نهاد پس از پیروزی انقلاب و نوپا بودن آن، در سال‌ های اخیر در مورد صلاحیت و حدود اختیارات دیوان در رابطه با ارکان دعوا مناقشاتی صورت گرفته است.

قانون دیوان عدالت اداری

این دیوان یک مرجع قضایی است و فقط در تهران مستقر است و از شعب بدوی، هیات‌ های عمومی، تجدیدنظر و هیات های تخصصی تشکیل‌ شده است. البته گفتنی است که برای تسهیل کردن دسترسی افراد به دیوان و خدمات آن، دفاتر این مرجع در مرکز استان‌ ها تشکیل‌ شده است که وظیفه آن ها ثبت دادخواست و درخواست‌ های مردم است و همچنین وظیفه معاضدت و ارشاد آن ها را به عهده دارند.

حدود اختیارهای دیوان عدالت اداری

طبق قانون دیوان عدالت اداری، دیوان عدالت اداری رسیدگی به شکایت ها و تظلم ها و اعتراض های اشخاص (حقیقی و حقوقی) از تصمیم ها و اقدام های واحدهای دولتی که شامل؛ وزارتخانه و سازمان و موسسه ها و تصمیم ها و اقدام های ماموران این واحدها، رسیدگی به شکایات از آراء و تخلفات و تصمیمات قطعی هیات‌ های رسیدگی به تخلفات اداری و کمسیون‌ ها است و بطور کلی طبق قوانین، دیوان عدالت اداری، دو وظیفه مهم دارد؛

اول– این که به شکایت ها و اعتراض های شهروندان نسبت به ماموران دولت رسیدگی کند. این رسیدگی در مراجع زیر اتفاق می افتد؛

• دادگاه های اداری،
• هیات های بازرسی.

دوم– این که در رویه قضایی وحدت ایجاد کند.

موارد شکایت به دیوان عدالت اداری

طبق قانون موارد شکایت به دیوان عدالت اداری، در دو دسته بندی کلی جای می گیرند؛

1. صلاحیت رسیدگی به شکایت ها توسط شعب دیوان عدالت اداری،
2. صلاحیت رسیدگی به شکایت ها در دیوان عدالت اداری توسط هیات عمومی دیوان.

ارکان تشکیلات دیوان عدالت اداری

دیوان عدالت اداری به عنوان مرجع رسیدگی کننده به شکایات مردم از دستگاه‌ های دولتی و عمومی، پرسنل این نهادها و همچنین اعتراضات نسبت به آئین‌ نامه‌ ها و مصوبات دستگاه‌ های دولتی و عمومی است در صورتی که مغایر با قانون، شرع یا خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده باشد. دیوان عدالت اداری هم مثل هر نهاد دیگری از ارکان و مختلفی تشکیل و تشکیلات خاص به خود را دارد که به شرح ذیل عبارتند از؛

رئیس دیوان عدالت اداری

برای رسیدگی کردن به پرونده‌ های مشکلات اداری مرجع صالح برای رسیدگی ‏به‏ شكايت ها‏، اختلاف ها، تظلم ها و اعتراض ها‏ مردم‏ نسبت‏ به‏ عملکرد سازمان ها، نهادها، واحدها، مامورین دولتی يا هر یک از آئین‌ نامه‌ های‏ بخش‌ های دولتی و همچنین احقاق‏ حقوق‏ مردم «ديوان‏ عدالت‏ اداری» مرجع قانونی به نام دیوان عدالت ایجاد شده است و کسی که این دیوان را اداره می‌ کند رئیس دیوان عدالت اداری نام دارد و وظیفه او نظارت بر قوانین و مقررات این دیوان و تصمیم‌ گیری درباره مسائل مرتبط با این مرکز است.

رئیس این مرکز قضایی قادر است بنابر صلاحدید افرادی را به‌ عنوان مشاور و معاون خود انتخاب کند که می‌ توانند در امور رسیدگی به این مرکز و انجام اختیارات دیوان عدالت اداری به او کمک نمایند. دیوان عدالت بالاترین مرجع در میان مراجع قضایی است و روند پرونده‌ های آن بسیار پیچیده و گسترده است و نیازمند یک وکیل دیوان عدالت است.

اوصاف رئیس دیوان عدالت اداری

رئیس دیوان عدالت اداری نقش اصلی و اساسی‌ ای را در اداره این مرکز بر عهده دارد و برای اینکه بتواند این وظیفه را به‌ درستی انجام دهد نیازمند ویژگی‌ های خاصی است. این فرد از سوی قوه قضائیه تعیین می‌ شود و باید شرایط ذیل را دارا باشد؛

1. داشتن سابقه کار در حوزه‌ های قضائی،
2. آشنایی با سازوکار حوزه قضائی و تجربه کافی در این زمینه یکی از مهمترین ویژگی‌ های یک رئیس مناسب برای دیوان عدالت است.
3. داشتن مدرک دکتری و یا حوزوی که نشان‌ دهنده سطح علم و دانش یک رئیس است که می‌ تواند نظارت درستی بر دیوان عدالت داشته باشد.
4. به آرمان‌ های انقلاب و ولایت‌ فقیه متعهد باشد.
5. رئیس دیوان پس از انتخاب شدن توسط قوه قضائیه به مدت چهارسال در این سمت قرار خواهد داشت و بر امور دیوان و صلاحیت دادگاه‌ ها رسیدگی خواهد کرد.

شعب دیوان عدالت اداری

صلاحیت و حدود اختیارهای شعب دیوان عدالت اداری

صلاحیت و حدود اختیارهای شعب دیوان عدالت اداری به شرح ذیل عبارتند از؛

1- رسیدگی به شکایت ها، تظلم ها و اعتراض های اشخاص حقیقی یا حقوقی از؛

• تصمیم ها و اقدام های واحدهای دولتی اعم از؛ وزارتخانه‌ ها، سازمان‌ ها، موسسه ها و شرکت‌ های دولتی و شهرداری‌ ها و تشکیلات و نهادهای انقلابی و موسسه های وابسته به آن ها،
• تصمیم ها و اقدام های ماموران واحدهای مذکور در امور راجع به وظایف آن ها.

2- رسیدگی به اعتراض ها و شکایت ها از آراء و تصمیم های قطعی؛

• دادگاه‌ های اداری،
• هیات‌ های بازرسی و کمیسیون‌ هایی مانند کمیسیون‌ های مالیاتی،
• شورای کارگاه،
• هیات حل اختلاف کارگر و کارفرما،
• کمیسیون موضوع ماده 100 قانون شهرداری‌ ها،
• کمیسیون موضوع ماده (56) قانون حفاظت و بهره‌ برداری از جنگل‌ ها و منابع طبیعی و اصلاحات بعدی آن از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آن ها.

3- رسیدگی به شکایت های قضات و مشمولین قانون استخدام کشوری و سایر مستخدمان واحدها و موسسه های مذکور و مستخدمان موسسه های که ذکر نام آن ها اعم از لشکری و کشوری، از حیث تضییع حقوق استخدامی لازم و ضروری است.

به موجب قانون این نهاد از شعب متعددی در دو گروه بدوی و تجدید‌نظر تشکیل می شوند؛

شعب بدوی

طبق قانون دیوان عدالت اداری هر شعبه بدوی دیوان از یک رئیس یا دادرس علی البدل تشکیل می‌ شود که تعدد این شعب بنا به نظر رئیس قوه قضائیه در هر بازه زمانی متفاوت خواهد بود. آراء صادره از شعب بدوی دیوان قابل تجدیدنظر خواهی در شعب تجدیدنظر خواهد بود.

شعب تجدیدنظر

هر شعبه تجدیدنظر از 1 رئیس و 2 مستشار تشکیل می‌ شود که با حضور 2 عضو رسمیت می‌ یابد و ملاک صدور رای تجدیدنظر، نظر اکثریت است. آراء صادره از شعبه تجدیدنظر قطعی است و رئیس دیوان عدالت اداری رئیس شعبه اول تجدیدنظر دیوان نیز هست.

هیات‌ های عمومی

صلاحیت و حدود اختیارهای هیات عمومی دیوان عدالت اداری

صلاحیت و حدود اختیارهای هیات عمومی دیوان عدالت اداری به شرح ذیل عبارتند از؛

1. رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آئین‌ نامه‌ ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری‌ ها از حیث مخالفت مدلول آن ها با قانون و احقاق حقوق اشخاص…،
2. صدور رای وحدت رویه در مورد آراء متناقض صادره از شعب دیوان،
3. صدور رای وحدت رویه در صورتی که نسبت به موضوع واحد، آراء مشابه متعدد صادر شده باشد.

• هیات‌ های تخصصی

هیات تخصصی دیوان عدالت اداری

طبق قانون دیوان عدالت اداری، در کنار هیات‌ های عمومی، هیات‌ های تخصصی هم وجود دارد که در حدود موارد صلاحیت هیات عمومی، به دستور این هیات بررسی موردی و تخصصی انجام می‌ دهند و بستر رسیدگی تخصصی را ایجاد کرده است، تا تصمیم‌ گیری را برای هیات عمومی راحت‌ تر کنند و امور مرتبط با صلاحیت هیات عمومی به هیات تخصصی مرکب از حداقل ۱۵ نفر از قضات دیوان عدالت اداری ارجاع داده می شود.

اگر از موسسه های دولتی یا غیر دولتی در دیوان عدالت اداری شکایتی ثبت شود، صلاحیت هیات تخصصی دیوان عدالت اداری در اولویت است و هیات های تخصصی در دیوان عدالت اداری به شرح ذیل در 6 حوزه قابل تشکیل می باشند که عبارتند از؛

• هیات آموزشی و فرهنگی،
• هیات اداری و استخدامی،
• هیات اقتصادی و مالی،
• هیات شهرسازی و اسناد،
• هیات امور اراضی،
• هیات مهندسی و صنایع.

 

• دفاتر استانی

دفاتر اداری دیوان عدالت میبایست در محل دادگستری یا دفاتر بازرسی کل کشور در هر یک از مراکز استان‌ ها تاسیس شود، وظایف این دفاتر عبارتند از؛

1. دادخواست‌ ها و درخواست‌ های شاکیان را ثبت کنند.
2. مراجعین را راهنمایی کنند.
3. نسخه دوم شکایت ها و آراء صادره از سوی دیوان در حوزه مربوط به آن دفتر را ابلاغ نمایند و در آخر دستورهای واحد اجرای احکام دیوان را در حوزه مربوط به آن دفتر انجام دهند.

حدود صلاحیت دیوان از نظر ارکان دعوا

الف. صلاحیت دیوان از حیث خواهان
طبق قانون اساسی «به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم… دیوانی به نام دیوان عدالت اداری… تاسیس می‏ گردد… .» این اصل، شاکی یا خواهان در دیوان عدالت را «مردم» دانسته است و قانون دیوان عدالت اداری در بیان صلاحیت دیوان از حیث خواهان و شاکی می‏ گوید:«صلاحیت و حدود اختیارات دیوان به قرار زیر است؛ رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از….» براساس این عبارت، خواهان یا شاکی در دیوان «اشخاص حقیقی یا حقوقی»‌ اند.

شاکی یا خواهان کسی است که مدعی است حق او تضییع شده و هر یک از افراد مردم میتوانند، ولی دستگاه‌ های دولتی و دولت نمیتوانند شاکی باشند.

نکته: اگر کسی است که مدعی است مصوبه‌ ای از مصوبات دولت خلاف قانون است لازم نیست که ذی‌ نفع باشد. هرکس می‌ تواند از دیوان عدالت اداری درخواست نماید که فلان مصوبه را ابطال نماید.

ب. صلاحیت دیوان در رابطه با خوانده
طبق قانون اساسی «خوانده» در دعوایی که دیوان عدالت اداری صلاحیت رسیدگی آن را دارد «مامور دولتی» و «واحد دولتی» است. «به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مامورین یا واحدها یا آئین‏ نامه‏ های دولتی و احقاق حقوق آن ها دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوة قضائیه تاسیس می‏ گردد.»

طرف شکایت باید حتما واحدهای دولتی اعم از؛ وزارتخانه ها، سازمان ها و موسسه ها و شرکت های دولتی و شهرداری ها و سازمان تامین اجتماعی و تشکیلات و نهادهای انقلابی و موسسه های وابسته به آن ها باشند.

نکته: امکان شکایت علیه بخش خصوصی در دیوان عدالت اداری نه ممکن است و نه قابل پذیرش می باشد.

موارد مهمی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست

• رسیدگی به اعتراض و شکایت مربوط به قانون لغو مالکیت اراضی مالکیت اراضی موات شهری در صلاحیت کمیسیون ماده 12 قانون اراضی شهری است و آراء این کمیسیون قابل اعتراض در دادگاه های عمومی دادگستری است.
• رسیدگی به اعتراض نسبت به آراء هیات های 7 نفره موضوع ماده واحده مرجع تشخیص اراضی زراعی و ابطال اسناد آن در صلاحیت دادگاه های عمومی دادگستری است.
• رسیدگی به شکایت علیه نظام پزشکی و مراجع انتظامی مقرر در قانون نظام پزشکی در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست.
• رسیدگی به شکایت و اعتراض نسبت به آراء دادگاه های عمومی و مراجع انتظامی مقرر در قانون نظام پزشکی در صلاحیت دیوان عدالت اداری نمی باشد.

نکته: آراء شعب سازمان تعزیرات حکومتی قابل اعتراض در دیوان عدالت اداری می‌ باشد.

• رسیدگی به دعاوی مربوط به ابطال سند انتقال و مالکیت به طرفیت واحدهای دولتی در صلاحیت دادگاه های عمومی دادگستری است.
• رسیدگی به شکایت علیه زمین شهری در مورد عدم اجرای آرای هیات های موضوع مواد ۱۴۷ و مواد ۱۴۸ اصلاحی قانون ثبت در صلاحیت دادگاه های عمومی دادگستری است.
• رسیدگی به اعتراض نسبت به آراء محکمه عالی انتظامی قضات و آراء دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست.
• رسیدگی به تصمیم های قضائی قوه قضائیه و مصوبه ها و تصمیم های شورای نگهبان، قانون اساسی مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس خبرگان، شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی قابل رسیدگی در هیات عمومی نمی باشد.

مهلت تقدیم دادخواست در دیوان عدالت

مهلت تقدیم دادخواست در دیوان عدالت از زمان ابلاغ رای، 3 ماه برای افراد داخل کشور و 6 ماه برای افراد در خارج از کشور نسبت به تصمیم های قطعی هیات‌ های رسیدگی به تخلفات و کمسیون‌ ها است.

پرونده‌ های قابل بررسی در دیوان عدالت اداری

الف- پرونده های حقوقی
از جمله پرونده‌ هایی که در دیوان بررسی می‌ شوند و در اختیارهای دیوان عدالت اداری هستند شامل احکام حقوقی می‌ باشند. این احکام حقوقی عبارت‌ اند از؛

• آرائی که از دادگاه‌ های تجدیدنظر صادر شوند، حکم‌ های مربوط به نکاح و همچنین فسخ آن، طلاق، نسب، وقف و حجر.
• احکام مربوط به دادگاه بدوی که میزان خواسته آن بیشتر از 20 میلیون ریال باشد.
• احکام مربوط به اصل نکاح و فسخ آن، نسب، طلاق، حجر، ثلث، وقف و حبس دادگاه‌ بدوی که به دلایلی مثل عدم درخواست برای تجدیدنظر قطعی شده‌ اند.

ب- پرونده‌ های کیفری
از جمله پرونده های دادگاه کیفری که ممکن است در دیوان عدالت بررسی شوند، به شرح ذیل عبارت‌ اند از؛

احکام صادر شده از دادگاه کیفری یک و حکم‌ های صادر شده از بخش دادگاه انقلاب که به جرم‌ هایی با مجازات قطع عضو، سلب حیات، حبس ابد و یا تعزیری درجه سوم و یا بالاتر و همچنین جنایت‌ های عمد بر تمامیت جسمانی که مقدار دیه آن ها برابر نصف یک دیه کامل یا بیشتر از آن با چندین قاضی رسیدگی می‌ شود، می‌ توانند برای بررسی فرجامی در دیوان قرار بگیرند.

همانطور که ملاحظه نمودید، دعاوی در صلاحیت دیوان عدالت اداری پیچیدگی های زیادی دارند. با بهره‌ گیری از وکلای با تجربه‌ و مجرب موسسه حقوقی مهر پارسیان می توانید، در این خصوص گام موثری در رسیدن به هدف نهایی (پیروزی در پرونده خود) برداشته باشید. وکلای مبرز موسسه حقوقی مهر پارسیان، در حوزه دعاوی حقوقی، با کلیه قوانین موجود و مربوط آشنایی کاملی دارند و به دلیل همین شناخت و تسلط، پس از بررسی پرونده یک راهکار مناسب جهت رسیدن به هدف نهایی، یعنی پیروزی انتخاب نموده و شما را در کلیه مراحل دعاوی خود، با مشاوره و راهنمایی موثرشان، همراهی می نمایند. مطمئن باشید با انجام این امر شانس پیروزی در پرونده مذکور چند برابر خواهد شد و از این بابت خیالتان راحت خواهد بود.

جهت دریافت مشاوره با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس 88663925 یا 88663926 یا 88663927 در ارتباط باشید.