دسته بندی دیه

با بررسی دسته بندی دیه براساس نوع و میزان آسیب وارده و جرائم مشمول دیه در نظام حقوقی ایرانی همراه شما هستیم.

طبق شرع و قانون مجازات اسلامی مقدار دیه کامل نسبت به زن و مرد، مسلمان و غیرمسلمان متفاوت است. البته برخی از فقها نیز با این تفاوت مقدار دیه مخالف بوده و به تساوی دیه در همه انسان‌ها حکم می‌کنند و در مواردی که ظاهر عضو آسیب ندیده، ولی منافع و کارآیی آن عضو از بین رفته است، به شخص آسیب دیده دیه تعلق می‌گیرد. برای مثال اینکه حس شنوایی یا بویایی انسانی از بین برود.

دیه در اصل، جبران قتل و یا آسیب‌های غیر‌عمدی و یا خطائی است ولی در جرائم عمدی نیز آسیب‌دیدگان می‌توانند به جای قصاص‌کردن (تلافی به وسیله وارد کردن آسیب مشابه) دیه بگیرند و براساس نوع و میزان آسیبی که به انسان وارد می‌شود، میزان دیه را به سه قسم ذیل می توان دسته بندی کرد؛

دیه جان یا نفس

اگر فردی به قتل برسد؛ درصورت عمدی بودن قتل، قاتل باید قصاص شود، مگر اینکه اولیاءدم به دیه رضایت دهند. مقدار دیه جان دراین صورت و نیز درصورتی‌که قتل شبه عمد و یا خطای محض باشد یکی از موارد زیر است که قاتل در پرداخت هر کدام که خواست اختیار دارد؛

• صد نفر شتر سالم و متعارف،
• دویست گاو سالم و متعارف،
• هزار گوسفند سالم و متعارف،
• دویست حله که عبارت از دو قطعه لباس از برد یمانی است،
• هزار دینار(هزار مثقال طلای سکه‌دار)،
• ده‌هزار درهم(ده هزار مثقال نقره سکه‌دار)،
• میزان دیه ای که هرساله قوه قضائیه تعیین می نماید.

دیه اعضا

بنابر یک قاعده کلی اعضای اصلی بدن انسان مثل زبان که یکی هستند دیه کامل دارند و اعضای جفت مانند: دو گوش‌ و دو چشم‌، اگر هر دو آسیب ببینند دیه کامل و آسیب دیدگی یکی از آن‌ها موجب نصف دیه‌ کامل می‌شود.
برخی از اعضایی که دیه‌ آن‌ها دیۀ کامل است عبارتند از؛

• شکستن کمر به گونه‌ای که فرد نتواند بنشیند،
• از بین‌بردن تمام دندان‌ها،
• از بین‌بردن تمام انگشتان هر دو دست یا انگشتان هر دو پا،
• قطع نخاع،
• شکستن ترقوه (دو استخوان بالای سینه، زیر گردن)،
• کندن موی سر یا ریش به گونه‌ای که دیگر نروید و بنابر احتیاط واجب در کندن موی چهار مژه یعنی مژه‌های هر دو چشم، اگر دیگر نروید،
• شکستن گردن به طوری که خم شود و قد او کوتاه شود،
• سینه یا پستان‌های زن: آسیب به هر دوی آن‌ها موجب یک دیه کامل زن (نصف دیه کامل مرد) و آسیب به هر یک از سینه ها نصف دیه کامل یک زن است،
• دو بیضه مرد،
• آلت تناسلی مرد و گوشت‌های اطراف آلت تناسلی زن.
• اگر زنی افضاء شود، به عقیده فقها حکم به دیه کامل است.

دیه منافع

برای آسیب‌رساندن به منافع و کارکرد برخی اندام‌های انسان مثل قدرت تعقل، شنوایی، بینایی و بویایی حتی اگر ظاهر آن عضو سالم باشد، دیه تعیین شده است.برخی از این منافع عبارتند از؛

• چشایی: طبق نظر فقیهان امامیه از بین رفتن حس چشایی موجب تعلق گرفتن یک دیه کامل به آسیب‌دیده می‌شود. برخی برای ازبین رفتن قدرت جویدن نیز حکم به دیه کامل داده‌اند، اما بیشتر فقها چنین آسیبی را موجب ارش دانسته‌اند.
• صدا: ازبین رفتن صوت موجب دیه کامل است و اگر علاوه بر صدا حرکت‌های زبان نیز از بین برود دو سوم دیه زبان نیز به این مقدار افزوده می‌شود.
• انزال جنسی: اگر قدرت انزال در رابطه جنسی در فرد از بین برود نیز یک دیه کامل به وی تعلق می‌گیرد.
• کنترل ادرار: وارد کردن آسیبی که منجر به تسلسل بول (عدم توانایی در کنترل ادرار) مستوجب دیه کامل است.

دیه جنین

• علقه: چهارصدم دیه کامل.
• مضغه: شش صدم دیه کامل.
• عظام: هشت صدم دیه کامل.
• جنینی که گوشت و استخوان‌بندی آن تمام شده ولی روح در آن دمیده نشده: یک دهم دیه کامل.
• جنینی که روح در آن دمیده شده: اگر پسر باشد دیه کامل و اگر دختر باشد نصف آن و اگر مشتبه باشد سه چهارم دیه کامل.
  جرائم مشمول دیه
• خطای محض واقع ‌شود و آن درصورتی است که جانی نه قصد جنایت نسبت به ‌مجنی علیه را داشته باشد نه درصدد انجام عملی بوده است که مقتول را بکشد، مثل آن که تیری را به قصد شکاری رها و به شخصی برخورد کند و آن شخص کشته شود.
• قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطای شبیه عمد واقع می‌شود و آن درصورتی است که جانی قصد فعلی را که نوعاً سبب ‌جنایت نمی‌شود داشته باشد.
• مواردی از جنایت عمدی که قصاص در آن ها جایز نیست.
  طبق قانون مجازات اسلامی، جنایت‌های عمدی و شبه‌عمدی دیوانه و نابالغ به منزله خطای محض است‌؛ همچنین اگر شخصی کسی را به اعتقاد قصاص یا به اعتقاد مهدورالدم (کسی که خونش باطل و هدر است) بودن به قتل برساند و این امر بر دادگاه ثابت شود، قتل به منزله‌ خطای شبیه عمد است.