استرداد سند

با بررسی موضوع نحوه طرح دعوای استرداد اصل یا لاشه یک سند تجاری همراهتان هستیم.

سند تجاری

این نوع سند، از جمله اسنادی است که جایگزین پول نقد هستند و از آن ها برای پرداخت استفاده می‌شود و در حقیقت، در روابط بازرگانی و تجاری کاربرد دارند و اعتبار یک سند تجاری به دلیل این است که، نوشته ای دارای اوصاف خاص تجاری،که از حمایت قانون‌گذار برخوردار است، می باشد. به طورکلی سند یا نوشته ای که، برای پرداخت وجه در تاریخ مشخص خواه نزدیک یا در مدت معین محدود و کوتاه به کار می‌رود، برات، سفته، چک سه نوع عمده از این نوع اسناد تجاری هستند،که به آن ها اسناد براتی نیز گفته می شود.

اوصاف یک سند تجاری

سند تجاری به معنای خاص(چک، سفته و برات) دارای اوصافی است که آن را از سایر اسناد متمایز می کند. مشخص-ترین این اوصاف عبارتند از؛

• انعکاس طلب در سند(چک، سفته و برات)
• قابلیت نقل و انتقال(چک، سفته و برات)
• متضمن دستور پرداخت مبلغ معینی به رویت یا به سررسید کوتاه مدت می باشد.
• به عنوان وسیله پرداخت، جایگزین پول می شود.
• در روابط تجارتی و بازرگانی مورد استناد و استفاده طرفین معامله قرار می گیرد.
• جنبه شکلی که یک سند تجاری، به موجب قانون باید تنظیم و صادر شود، باید در آن رعایت شود.
• یک سند تجاری(چک، سفته و برات) از مرور زمان برخوردار است.

نکته: منظور از مروز زمان؛ بازه زمانی که به موجب قانون، دارنده سند تجاری امکان طرح دعوا برای مطالبه طلب خود را دارد و خارج از این بازه زمانی امکان طرح دعوا وجود ندارد.

• وجود امضا در سند تجاری، حکایت از اراده انشایی امضا کننده یا متعهد بر قبول موضوعی خاص یا مندرج در سند و آثار قانونی ناشی از آن دارد، که همین امر می تواند، مستند ایجاد تعهد و الزام متعهد به انجام تعهدش قرار گیرد.
• اسناد تجاری قابل ظهرنویسی بوده و نماینده یک تعهد نقدی می باشد.
• آنچه این سند را از دیگر اسناد متمایز می کند، ویژگی تجریدی تعهدات ناشی از آن ها می باشد.
• یک سند تجاری(چک، سفته و برات) از امتیازهای قانونی؛

1. حق انتخاب دادگاه صالح ،
2. درخواست صدور قرار تأمین خواسته و امکان توقیف اموال بدهکار،
3. مسئولیت تضامنی مسئولان سند تجاری برخوردار است.

امتیازهای یک سند تجاری

امتیازهای اسناد تجارتی مربوط به نحوه تنظیم آن‌ها است و از شکل سند ناشی می‌شود. این اسناد در صورتی از امتیازات مختص به خود سود می‌برند که طبق قانون تنظیم شده باشند و دارنده‌ سند نیز به وظایفی که قانون‌گذار معین نموده است عمل نماید. در صورت رعایت شرایط مذکور، مهم‌ترین امتیازات اسناد تجارتی به شرح ذیل قابل اشاره اند؛

۱. استقلال امضاءها

امضاکنندگان یک سند تجارتی نسبت به امضای خود متعهد و مسئول می‌باشند، حتی اگر سایر امضاهای موجود در سند امضای غیرمعتبر یا غیرواقعی باشند. بنابراین وجود یک امضای بی‌اعتبار در سند تجارتی نمی‌تواند اثری بر امضاهای دیگر بگذارد. هر امضا استقلال خود را دارد و ارتباطی با امضاهای قبلی سند ندارد.

۲. عدم توجه ایرادها

این اصل، نتیجه‌ طبیعی قبول اصل استقلال امضاها در اسناد تجارتی است و مبتنی بر این مساله است که ادعاها و ایرادتی که هر یک از امضاکنندگان قبلی سند، می‌توانستند در برابر یکدیگر مطرح کنند، هیچ ربطی به دارنده‌ جدید سند تجارتی ندارد.
برای مثال، شخص«الف» به شخص«ب» کالایی را می‌فروشد و شخص«ب» بجای پرداخت نقدی بهای کالا یک فقره چک به شخص الف تسلیم می‌نماید. پس از مدتی شخص«الف» با نفر سومی به نام شخص«ج» معامله‌ای می‌کند و از وی کالایی می‌خرد و چکی را که از«ب» گرفته بود، به عنوان بهای کالا به«ج» منتقل می‌کند. در چنین فرضی با مراجعه‌ای شخص«ج» به بانک شخص«ب»، بانک درهرحال موظف است وجه چک را به وی بپردازد، حتی اگر بطلان معامله‌ای که بین«الف و ب» واقع شده و علت صدور چک بوده است؛ مشخص گردد. شخص«ب» نمی‌تواند، به بهانه‌ی بطلان معامله‌ی مذکور به بانک خود دستور دهد وجه چک را به«ج» نپردازد. از این ویژگی اسناد تجاری با عنوان اصل عدم توجه ایرادات یاد می‌شود.

۳. مسؤلیت تضامنی

یکی از ویژگی‌های مهم اسناد تجارتی این است که قانون‌گذار در موارد معینی، مسؤلیت تضامنی امضاکنندگان سند تجارتی را نسبت به پرداخت وجه آن به رسمیت شناخته است. معنای مسئولیت تضامنی در اصطلاح حقوقی این است که چند نفر در آن واحد نسبت به یک طلب، بدهکار باشند.

۴. تقاضای تامین خواسته

چنانچه شخص در دادگاه، دعوایی طرح کرده باشد یا بخواهد در آینده طرح کند که مستند به یک سند تجارتی باشد، می‌تواند از دادگاه مکلّف به قبول آن می‌باشد.

۵. رسیدگی اختصاری

زمانی رسیدگی به دعاوی ناشی از اسناد تجارتی در محاکم به صورت اختصاری صورت می‌گرفت و این درحالی بود که رسیدگی به سایر دعاوی به شکل عادی و از طریق تبادل لوایح که امری زمان بر بود صورت می‌گرفت. لیکن امروزه که به تمامی دعاوی بصورت اختصاری رسیدگی می‌شود، این مساله امتیازی برای اسناد تجاری به شمار نمی‌آید.

آثار یک سند تجاری

1. صادرکننده سندتجارتی به خاطر دینی که به دیگری دارد، اقدام به صدور سند تجارتی در وجه یا حواله کرد او می کند.
2. با صدور سندتجاری تعهد جدیدی برعهده صادرکننده به وجود می آیدکه به تعهد براتی معروف است و رابطه حقوقی سابق که به خاطر آن سند صادر شده است، رابطه حقوقی سابق یا تعهد منشأ می نامند.
3. مقتضای ویژگی تجریدی بودن اسنادتجاری در این است که کیفیت رابطه حقوقی منشاء که علت صدور یا ظهرنویسی سندتجاری است تأثیری در تعهد براتی نداشته باشد. زیرا تعهد براتی از تعهد حاصل از معامله اصلی جدا و مستقل است. از این رو بطلان یا از بین رفتن تعهد منشأ موجب بطلان یا بی اعتباری سند تجاری نمی شود.
4. اصل استقلال امضاها، یکی دیگر از اصول مهم اسنادتجاری به حساب می آید. بر اساس این اصل، هر امضاکننده سند تجاری مطابق مقررات مربوط مسئول تعهدات ناشی از سند است. مگر در موارد استثنا، مانند فقدان اهلیت یا قصد و رضای امضاکننده یا عدم وجود شرایط شکلی سند.
5. بر مبنای قاعده اصل عدم توجه ایرادها، به منظور حمایت هر چه بیشتر از دارنده بدون سوءنیت سند تأسیس و به رسمیت شناخته شده است. به موجب این اصل ادعای هر شخص نسبت به سند و ایراد مسئولین سند در برابر دارنده با حسن نیت سند جز در موارد استثنایی قابل استناد نیست.

انواع اسناد تجاری

۱. چک

چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده تمام یا بخشی از پولی را که نزد گیرنده چک دارد را پس بگیرد و یا به دیگری انتقال دهد.

۲. سفته

سندی که به موجب آن امضاکننده تعهد می‌کند مبلغی درتاریخ معین یا هنگام مطالبه، در وجه حامل یا شخص معین و یا به‌ حواله‌کرد آن شخص کارسازی نماید.
برات سندی‌ تجاری‌ است که‌ به‌ موجب‌ آن‌ کسى‌ به‌ دیگری‌ دستور مى‌دهد،که‌ مبلغ‌ معینى‌ را در زمان‌ مشخص‌ در وجه‌ یا به‌ حواله‌ کرد شخص‌ ثالث‌ پرداخت‌ کند.

۳. قبض انبار

در تعریف قبض انبار یا قبض رسید و تحویل کالا به انبار بایستی گفت؛ عبارت است از سندی که تحویل گیرنده کالا به موجب آن تحویل یا رسید کالایی را با مشخصات خاصی از تحویل گیرنده در تاریخ ورود معینی گواهی می نماید. قبض انبار زمانی صادر می گردد که کالا به انبار ورود کرده باشد و انطباق کالا و کنترل های لازم صورت گرفته باشد. قبض انبار پس از صدور در اختیار شرکت حمل و نقل قرار گرفته که پس از تسویه های لازم به صاحب کالا جهت ترخیص کالا و یا به نماینده شرکت ترخیص کالا تحویل داده می شود.

۴. اسناد و اوراق در وجه حامل

دارنده هر سند در وجه حامل مالک و برای مطالبه وجه آن محق محسوب می‌شود. مگر خلاف ادعای او ثابت شود. بنابراین، سند در وجه حامل نوشته ای است که به موجب آن امضاکننده متعهد می‌ شود، در موعد معین، مبلغ معینی را به دارنده سند پرداخت کند. البته در صورت اثبات عدم مالکیت حامل یا دارنده ی سند، شخص استحقاق خود را برای مطالبه وجه سند از دست می دهد. دارنده سند در وجه حامل در مقابل وصول وجه آن از مدیون، باید اصل سند را با دادن رسیدی که نشان می‌دهد وجه سند را دریافت کرده است، به مدیون تحویل دهد.

طرح دعوای استرداد اصل یا لاشه یک سند تجاری

طرح دعوای استرداد اصل یا لاشه سند تجاری، زمانی قابل طرح است که؛ اگر سند تجاری به عنوان امانت نزد شخصی قرار داده شده تا در تاریخ مورد توافق بازگرداند، یا به منظور وثیقه ظهرنویسی شده که با وجود پرداخت دین از استرداد اصل یا لاشه سند خودداری شود و یا اینکه وجه موضوع سند به دارنده آن پرداخت شده اما اصل سند مسترد نشده باشد، خواهان با طرح دعوی استرداد، اصل یا لاشه سند را مطالبه و دادگاه نیز در صورت حقانیت خواهان، حکم به محکومیت خوانده به استرداد آن صادر می کند.

طرح دعوای استرداد اصل یا لاشه سند تجاری در سه شکل قابل تصور است؛
شکل اول- بدهکار بابت بدهی خود سفته یا چک به طلبکار می‌دهد و پیش از موعد بدهی خود را می‌پردازد. در اینجا دعوای استرداد لاشه‌ سفته یا چک مطرح می‌شود.
شکل دوم– سفته یا چک یا بابت ضمانت یا حسن انجام کار داده می‌شود. حال درصورتی‌که پس از انجام کار کارفرما به وعده خود عمل نکند و سفته یا چک را تحویل ندهد، دعوای استرداد لاشه‌ی چک مطرح می‌شود.
شکل سوم– شخصی سفته یا چک بابت تضمین انجام کار می‌دهد، و طلبکار سفته یا چک را به بانک می‌برد و در آن جا استرداد لاشه‌ی سفته یا چک مطرح می‌شود.

ارکان دعوای طرح استرداد اصل یا لاشه سند تجاری

طرفین دعوی

صاحب سند که ممکن است صادرکننده، ظهرنویس یا هر شخصی که به نحوی سند را به عنوان مالک در اختیار داشته، خواهان دعوی و شخصی که سند را به عنوان وثیقه یا امانت و یا هر عنوان دیگری در اختیار داشته و بنا بر استرداد قرار گرفته، خوانده دعوی است.

دادگاه صالح

طرح این دعوا از جمله دعاوی غیرمالی و فقط در صلاحیت دادگاه‌های عمومی محل اقامت خوانده،که صالح به رسیدگی است و با توجه به مبنای قرارداد، اکثر دعاوی مربوط به استردادها، امکان طرح آن در محاکم عمومی دیگر از جمله محل انعقاد قرارداد و اجرای قرارداد، ممکن است.

دلایل اثبات ادعای خواهان (صاحب سند)

در صدور حکم در این دعوی، دادگاه باید سپردن یا در اختیار گرفتن سند را احراز کند.که به کمک دلایل ارائه شده ممکن است «شهادت شهود، قرارداد، اقرارنامه، رسید پرداخت وجه و غیره» محرز شود، که بنا بوده سند مسترد شود یا اینکه شرطی که برای استرداد بوده محقق شده است. اصل سند نزد خوانده موجود است.

نحوه ارسال اظهارنامه در دعاوی استرداد اصل یا لاشه یک سند تجاری

لازم به ذکر است، قبل از اقامه دعوای الزام به استرداد اصل یا لاشه سند تجاری خواهان باید، برای طرف مقابل اظهارنامه ارسال کند و قابل توجه است که، در مواقعی که هر یک از اسناد تجاری( چک، سفته و برات ) مورد سرقت و یا کلاهبرداری قرار گیرد، نیاز به ارسال اظهارنامه از سوی خواهان نمی باشد. چرا که پس از رسیدگی پرونده سرقت یا کلاهبرداری در محاکم و قطعیت رای، لاشه سند تجاری مطابق رای دادگاه می بایست، به خواهان مسترد گردد و دیگر نیازی به ارسال اظهارنامه جهت استرداد سند تجاری نخواهد بود.

اگر سند تجاری(چک، سفته یا برات) به عنوان امانت در اختیار و در دست کارفرما قرار گرفته باشد و اگر کارفرما از استرداد آن خودداری کند، مرتکب خیانت در امانت شده است و خواهان می بایست ابتدا برای وی اظهارنامه ارسال نماید و در صورت عدم استرداد، با تقدیم دادخواست مبنی بر الزام وی به استرداد سند اقدام نماید.