حق داشتن وکیل در دادسرا

حق داشتن وکیل در دادسرا

از مهمترین و اساسی ترین حقوق هر متهم در هر یک از مراحل و مقاطع دادرسی در تمامی دادسراها، اعم از دادسراهای عمومی و انقلاب، دادسرای نظامی، دادسرای جرایم رایانه‌ای و دادسرای ویژه جرایم پزشکی، دادسرای جرایم پولی و بانکی، دادسرای امور اقتصادی، دادسرای فرهنگ و رسانه، دادسرای ارشاد تهران و سایر دادسراهای تخصصی و همچنین در کلیه دادگاه های کیفری (همچون دادگاه های کیفری یک و دو و دادگاه انقلاب) و محاکم تجدیدنظر استان و حتی دیوان عالی کشور، اطلاع شخص متهم از حقوق و امتیازات قانونی اش می باشد چرا که هر متهم در مراجع قضایی دارای حقوقی می باشد که عدم رعایت برخی از آن‌ها حتی منجر به بی اعتباری تمامی فرایند دادرسی کیفری می گردد.

با عنایت به اصل ۳۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و نظر به اسناد بین‌المللی همچون اعلامیه جهانی حقوق بشر و………. ، حق انتخاب و تعیین وکیل دادگستری می‌باشد.

حقوق متهم در برخی از قوانین موضوعه و مقررات جاریه کشور مورد پیش‌بینی قانون‌گذار قرار گرفته است، پس از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مهمترین حقوق ملت و نیز حقوق متهم در اصول مختلفه ان پیش‌بینی گردیده است، برای آشنایی و کسب اطلاع از حقوق متهم باید سایر قوانین مربوطه همچون قانون آیین دادرسی کیفری را مورد بررسی قرار داد.

قانون جدید آیین دادرسی کیفری مصوب چهارم اسفند ۱۳۹۲ (کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی) با اصلاحات انجام شده در تاریخ ۲۴ خرداد ۱۳۹۴ می باشد، این قانون با الحاق قانون آیین دادرسی جرایم نیروهای مسلح و دادرسی الکترونیکی مصوب کمیسیون مزبور در مورخ هشتم مهرماه ۱۳۹۳ می باشد که از تاریخ اول تیر ماه ۱۳۹۴ لازم الاجرا گردیده است.

قانون آیین دادرسی کیفری جدید با تأثیرپذیری از اسناد بین‌المللی مربوط به حقوق بشر و حفظ حقوق و آزادی های متهم، همچون میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مصوب ۱۹۶۶ در خصوص تعقیب متهم در مراحل کشف جرم و تحقیقات مقدماتی و نیز در زمینه تحقیق از متهم و رسیدگی به اتهام متهم و دلایل ان، تحولات و اصلاحاتی فراوانی را در خصوص حقوق متهم مد نظر قرار داده است که یکی از مهم ترین حقوق متهم، حقوق دفاعی او از جمله حق داشتن وکیل در دادسرا می‌باشد.

هیچ یک از قوانین موضوعه در ایران تعریفی از حقوق دفاعی متهم ارائه نداده اند. علی هذا با توجه به تعاریف مختلفی که حقوقدانان نسبت به «حقوق دفاعی متهم» به دست داده اند، این حق را می توان مجموعه امتیازاتی دانست که قانون‌گذار برای متهم در نظر می گیرد و به موجب ان متهم امکان دفاع موثر از خود را در فرآیند تعقیب کیفری، تحقیق و رسیدگی به دست می آورد.

ضمن انکه حقوق دفاعی متهم شامل حقوق و امتیازاتی می‌شود که استفاده از ان ها حفظ حقوق و آزادی های متهم را در پی داشته و جلوی تضییع احتمالی حقوق متهم را خواهد گرفت.

نظر به اینکه حق انتخاب وکیل و حق داشتن وکیل دادگستری در کلیه دادسراها و دادگاه های کیفری، در همه نظام های حقوقی به عنوان یکی از مهمترین و مترقی ترین حقوق دفاعی هر متهم در نظر گرفته می‌شود، بنابراین در این نوشتار که توسط مشاورین حقوقی گروه وکلای مهر، معتبرترین موسسه حقوقی تهران، جهت آشنایی با حقوق متهمان در نظام قضایی ایران برای شما مخاطبان گرانقدر به نگارش درآمده است، در ذیل ابتدائاً به حق انتخاب و حق داشتن وکیل می‌پردازیم.

آیا حق داشتن وکیل در دادسرا برای شاکی و متهم یکسان می باشد؟ آیا با موضوع حق داشتن وکیل در دادسرا، دادسرای ویژه جرایم امنیتی می‌تواند این حق را از متهم سلب کند؟ حق داشتن وکیل در دادسرای نظامی و دادسرای ویژه روحانیت چگونه اعمال می‌شود؟ پاسخ به سوالات درباره حق داشتن وکیل در دادسرا توسط چه کسی پاسخ داده می‌شود؟ معتبرترین موسسه حقوقی تهران کدام است؟

حق داشتن وکیل در دادسرا

حق انتخاب، حق داشتن و برخورداری از خدمات تخصصی وکیل دادگستری با توجه به زمان ها و مراحل مختلف، از زمان تحت نظر قرارگرفتن تا زمان اجرای حکم، از ضوابط و مقررات یکسانی پیروی نمی‌نماید. بنابراین جهت آشنایی و تشحیذ ذهن شما عزیزان همیشه همراه سایت گروه وکلای مهر، حق داشتن وکیل در مراحل مختلف دادرسی را بررسی می نماییم.

حضور وکیل در مرحله تحت نظر قرار گرفتن متهم

امکان حضور و مداخله وکلای دادگستری در زمان تحت نظر بودن متهم از جمله مهم ترین موضوعات مربوط به دادرسی عادلانه می‌باشد. در این خصوص ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری که پس از تصویب در سال ۱۳۹۲، در تاریخ ۲۴ خرداد ۱۳۹۴ اصلاح گردیده است در مورد امکان حضور وکیل در زمان تحت نظر قرار گرفتن متهم اشعار می دارد: « با شروع تحت نظر قرار گرفتن، متهم می‌تواند تقاضای حضور وکیل نماید.»

با توجه به اینکه تحقیقات در دادسرا به صورت محرمانه صورت می‌گیرد، لذا به منظور رعایت محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، وکیل می‌تواند به مدت یک ساعت، ضمن رعایت محرمانه بودن تحقیقات، با شخص تحت نظر ملاقات نماید. ضمن اینکه پس از ملاقات، وکیل می‌تواند ملاحظات کتبی خود را برای درج در پرونده ارائه دهد.

ماده ۴۸ قانون مذکور، زمان دخالت وکیل را از زمان شروع تحت نظر قرار گرفتن متهم، پیش‌بینی و مقرر نموده است.

در قوانین آیین دادرسی برخی از کشور ها همچون فرانسه، زمان دخالت وکیل در جرایم مختلف، متفاوت می باشد، به طور مثال در خصوص کودکان تحت نظر، حق ملاقات کودک تحت نظر با وکیل با شروع تحت نظر قرار گرفتن امکان‌پذیر می باشد لیکن در جرایمی همچون سرقت، تخریب یا شرکت در گروه ها و جرایم سازمان یافته، متهم پس از ۳۶ ساعت پس از تحت نظر قرار گرفتن، حق ملاقات با وکیل را خواهد داشت.

تبصره ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، محدودیت هایی را در خصوص زمان ملاقات متهم با وکیل مقرر نموده بود، به طوری که تبصره مذکور اشعار می داشت: « اگر شخص به علت اتهام ارتکاب یکی از جرایم سازمان یافته یا جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، سرقت، مواد مخدر و روان گردان یا… تحت نظر قرار گیرد، تا یک هفته پس از شروع تحت نظر قرار گرفتن، امکان ملاقات با وکیل را ندارد.»

تبصره مذکور در مورخ ۲۴ خردادماه ۱۳۹۴ از سوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی اصلاح گردید. به موجب اصلاحیه ی مذکور، محدودیت یک هفته ای پس از تحت نظر قرار گرفتن برای ملاقات با وکیل حذف گردیده است، بنابراین با وصف مراتب فوق و با اصلاح تبصره ی پیش گفته در همه جرایم، با هر نوع و هر میزان مجازات قانونی، شخصی که تحت نظر قرار گرفته، از زمان شروع تحت نظر قرار گرفتن، حق ملاقات با وکیل را «به مدت یک ساعت» خواهد داشت.

به موجب تبصره اصلاحی ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، در جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی و نیز در جرایم سازمان یافته که مجازات ان ها مشمول ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری ( اصلاحی ۲۴ خرداد ۱۳۹۴) باشد، مانند مجازات های سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، دیه (نصف دیه کامل یا بالاتر از ان) مجازات های تعزیری درجه ۳ و بالاتر (که رسیدگی به ان ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک می باشد) در مرحله تحقیقات مقدماتی، طرفین دعوی (هم شاکی هم مشتکی عنه) وکیل یا وکلای خود را از بین وکلای رسمی دادگستری که مورد تأیید رئیس قوه قضاییه باشد، انتخاب می‌نمایند.

مستفاد از صدر ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری و تبصره ی اصلاحی ذیل ان، در جرایم مذکور در تبصره فوق البیان، متهم با شروع تحت نظر قرار گرفتن، حق ملاقات با وکیل و انتخاب وکیل، از میان وکلای رسمی دادگستری که مورد تأیید رئیس قوه قضاییه باشند را خواهند داشت.

شکل و مدت ملاقات با وکیل

در قوانین مربوط به آیین و تشریفات دادرسی کیفری کشور فرانسه متهم حق ملاقات با وکیل را به مدت ۳۰ دقیقه خواهد داشت و در صورتی که شخص متهم برای مدتی بیش از ۲۴ ساعت تحت نظر قرار بگیرد، به مدت ۳۰ دقیقه دیگر حق ملاقات با وکیل خود را دارا خواهد بود. این موضوع نافی حق داشتن وکیل در دادسرا نیست.

در نظام حقوقی و قضایی ایران، مستند به ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری جدید، شخص تحت نظر می‌تواند به مدت یک ساعت با وکیل ملاقات نماید. البته وکیل به صراحت ماده فوق الاشاره می‌بایست اسرار حرفه ای و محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات را رعایت نماید.

وکیل در مدت زمان یک ساعته ای که می‌تواند با شخص تحت نظر ملاقات نماید، حق مطالعه پرونده را نخواهد داشت و در امر بازجویی از شخص تحت نظر نیز نمی‌تواند مداخله نماید.

به موجب مواد ۵۲ و ۶۱ قانون جدید آیین دادرسی کیفری، هرگاه متهم تحت نظر قرار گرفت، ضابطان دادگستری (مانند درجه داران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) مکلف اند حقوق مندرج در قانون مذکور را به متهم تفهیم نمایند. البته لازم به ذکر است که عدم تفهیم حق داشتن وکیل و ملاقات با وی از سوی ضابطان دادگستری، دارای ضمانت اجرای انتظامی و یا کیفری نمی‌باشد.

در نظام قضایی فرانسه، در مواردی که متهم، ملاقات با وکیل خود را در مدت تحقیقات تقاضا نماید، از زمان درخواست حضور وکیل تا زمان شروع بازجویی، حداقل باید دو ساعت فاصله باشد. به عبارتی دیگر، از زمانی که متهم، درخواست ملاقات با وکیل خود را می‌نماید ضابطان دادگستری، ۲ ساعت فرصت می دهند تا وکیل وی حضور یابد و در این مدت ۲ ساعت حق بازجویی از متهم را نخواهند داشت بنابراین در صورتی که مدت دو ساعت مذکور سپری شود، ضابطان دادگستری می‌توانند شروع به بازجویی از متهم نمایند. علی هذا قوانین موضوعه ایران، در خصوص موضوعات مذکور، مسکوت می‌باشد.

ملاحظات کتبی وکیل دادگستری در زمان ملاقات با متهم، می‌تواند شامل موضوعاتی همچون درخواست انجام بازرسی، درخواست استماع شهادت شهود و استماع اظهارات مطلعین، تحقیق محلّی و یا مربوط به وضعیت سلامتی موکل خود باشد.

حضور وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی

الف- حق داشتن وکیل در دادسرا و در همه جرایم بدون هیچ گونه محدودیتی

به استناد ماده ۱۹۰ قانون جدید آیین دادرسی کیفری، متهم می‌تواند در مرحله ی تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد.

بنابراین در مورد تفاوت مواد ۱۹۰ و ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری باید اظهار داشت:

در مورد ماده ۴۸ قانون مذکور که در فوق به توضیح ان پرداخته شد، ماده مذکور حق ملاقات متهم با وکیل را در زمانی که متهم تحت نظر قرار داشت صرفاً یک ساعت تعیین نموده است، چه انکه در جرایم مشهود و نیز در جرایم غیرمشهود، ضابطان دادگستری (مانند مأمورین کلانتری) صرفاً تا ۲۴ ساعت می‌توانند متهم را تحت نظر قرار دهند و تحت نظر قرار دادن متهم بیش از ۲۴ ساعت، بدون اینکه تحقیق از او را شروع نموده باشند یا متهم تعیین تکلیف شده باشد، بازداشت غیر قانونی محسوب شده و مرتکب به مجازات قانونی محکوم می‌شود.

ولی مطابق با ماده ۱۹۰ همین قانون، متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا، حق همراه داشتن یک نفر وکیل دادگستری را خواهد داشت.

بنابراین می‌بایست میان زمان تحت نظر بودن متهم (یعنی ۲۴ ساعت اولیه ای که متهم توسط ضابطان دادگستری بازداشت می‌شود) و صرفاً حق ملاقات یک ساعته با وکیل خود را دارد و مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا که متهم می‌تواند یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد، قائل به تفصیل گردید.

به عبارتی ساده تر، حق ملاقات وکیل با فردی که تحت نظر می باشد و حق همراه داشتن وکیل برای فردی که جهت تحقیقات مقدماتی از سوی دادسرا احضار گردیده، دو موضوع مختلف با آثاری متفاوت می‌باشد.

علی هذا قانون جدید آیین دادرسی کیفری، حق داشتن وکیل را در همه جرایم با هر نوع و میزان مجازات، به صورت مطلق قبول نموده است. ضمن انکه حق همراه داشتن وکیل دادگستری می‌بایست قبل از شروع تحقیقات توسط بازپرس، به متهم ابلاغ شود. فلذا چنانچه متهم به موجب احضاریه ی صادره از سوی بازپرس برای انجام تحقیقات به دادسرا احضار شود، حق همراه داشتن یک نفر وکیل دادگستری باید در برگه احضاریه صراحتاً قید شود.

عدم تفهیم حق داشتن وکیل به متهم و یا جلوگیری از حق همراه داشتن وکیل موجب مجازات انتظامی برای بازپرس خواهد بود. لهذا وکیل متهم به موجب قسمت اخیر ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری می‌تواند با کسب اطلاع از اتهام متهم و دلایل ان، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار نماید. تمامی اظهارات وکیل می‌بایست در صورتجلسه تحقیقات نوشته شود، ضمن اینکه وکیل متهم حق مداخله ی قانونی در زمان تحقیق از موکلش را نیز خواهد داشت. به طور مثال به موجب تبصره ماده ۱۹۵ قانون آیین دادرسی کیفری در صورتی که بازپرس نسبت به طرح سوالات تلقینی از متهم اقدام نماید و یا موارد خلاف قانون دیگری را انجام دهد وکیل متهم می‌تواند به بازپرس تذکر دهد.

در جرایمی که مجازات قانونی آن‌ها سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی مبادرت به معرفی وکیل ننماید، بازپرس مکلف است برای وی وکیل تسخیری انتخاب نماید.

خدمات گروه وکلای مهر

حق داشتن وکیل در دادسرا و حق انتخاب وکیل در همه مراحل دادرسی از حقوق اولیه و بدیهی یک متهم می‌باشد. اهمیت بهره مندی از مشاوره با یک وکیل دادگستری در پرونده‌های کیفری از اهمیت زیادی برخوردار است، به نحوی که هر چند انتخاب وکیل از جمله موضوعات اختیاری است، لیکن در برخی جرایم که مجازات قانونی آن‌ها موجب سلب حیات و حبس ابد و… می گردد، حضور وکیل د ادگستری جهت دفاع از متهم امری لازم و ضروری است و اساساً بدون حضور وکیل، رأی صادره اعتباری نخواهد داشت.

عدم برخورداری از خدمات حقوقی یک وکیل دادگستری که تخصص لازم در پرونده‌های کیفری را داشته باشد، موجب ورود خسارت به شخص شاکی و یا متهم گردیده است، چرا که در مواردی علیرغم اینکه شخص شاکی محق می باشد، لیکن به جهت عدم اطلاع از تشریفات دادرسی و عدم آگاهی از ادله اثبات دعاوی جزایی و امور ماهیتی دعوا، نتوانسته ادعای خود را در محکمه اثبات نماید.

«گروه وکلای مهر» با همکاری جمعی از وکلای دادگستری و اساتید دانشگاه، تحت مدیریت «محمدرضا مهری»، وکیل پایه یک دادگستری، ضمن تسلط بر قوانین جزائی و رویه های قضایی انواع دادسراها و دادگاه ها و انجام وکالت در بسیاری از پرونده‌های کیفری، همواره خود را ملزم به ارائه مشاوره های تخصصی حقوقی لازم، کافی و شفاف به مراجعین دانسته و با برخورداری از وکلای زبده، راهگشای مسائل و مشکلات حقوقی شما عزیزان می‌باشد.