خیانت در امانت

امروز با موضوع کیفری خیانت در امانت با شما هستیم. مجازات خیانت در امانت چیست؟ از شرایط وقوع جرم خیانت در امانت اطلاع دارید؟ امین در چه زمانی به خیانت متهم می‌شود، مسئول پرداخت خسارت امانت کیست؟ پاسخ تمام این سوالات را در مقاله ذیل درج کرده‌ایم.

تعریف امانت چیست؟ امین به چه کسی گفته می‌شود؟

امانت از ریشه ی امن و در لغت به معنی راستی و درستی است، قرار دادن و به جا آوردن درست عدالت است که یکی از صفات برگزیده ی الهی است.

امین (امانت‌دار) به کسی گفته می‌شود که دارای این صفت باشد و در اصطلاح تخصصی علم حقوق به شخصی گفته می‌شود که مالی را به او سپرده و او در جهت غبطه‌ی (مصلحت) مستودع (امانت‌گذار)، از ان مال نگاه داری کرده باشد.

خیانت در امانت چیست؟

هرگاه شخص امین از این جهت که مال سپرده شده به او را حفظ و نگه داری نکند و یا در انجام آن تعدی (زیاده‌روی) و تفریط (کوتاهی) کرده باشد و یا به نفع خود استعمال کند، قانون او را مسئول می‌داند و یا حتی در بعضی از موارد مصرح قانونی، امینی که برخلاف مصلحت مالک و یا متصرف قانونی، اقدام به دخل و تصرف می کند را به جرم خیانت در امانت قابل پیگرد کیفری می‌داند.

جرم خیانت در امانت در دسته ی جرایم علیه مالکیت و اموال قرار می‌گیرد. به این دلیل که در این جرم عنصر مادی ان و در واقع عمل مرتکب نسبت به مال شخص دیگری انجام می گیرد و به همین خاطر، این جرم را از دسته ی جرایم علیه اشخاص و علیه امنیت متمایز می‌کند.

خیانت در امانت در قانون

در حقوق ایران در قانون مجازات اسلامی در مورد جرم خیانت در امانت، به این دلیل که این جرم در فقه اسلامی دارای مطالب و مباحث زیادی می باشد و با توجه به اینکه قانون مجازات اسلامی از فقه اسلامی سرچشمه گرفته است، لذا احکام و تعریف و مجازات آن، بی تردید از فقه سرچشمه گرفته است.

برای به وقوع پیوستن هر جرم شرایطی وجود دارد که حقوق‌دانان به این شرایط ارکان یا عناصر تشکیل دهنده جرم می‌گویند و شامل رکن یا عنصر قانونی، رکن یا عنصر مادی و رکن یا عنصر معنوی میباشد.

رکن یا عنصر قانونی به این معنی است که رفتار و عمل ارتکابی در قانون جرم محسوب شود و برای آن مجازات تعیین شده باشد.

رکن یا عنصر مادی به این معنی است که مجرم، فعل یا عمل یا رفتاری که توسط قانون جرم می‌باشد را انجام دهد.

رکن معنوی به این معنی است که مجرم از انجام رفتار مجرمانه قصد یا سوءنیت ضرر یا آسیب رساندن به شخصی را داشته باشد.

این جرم در حقوق ایران تا قبل از انقلاب در ماده ۲۴۱ عنصر قانونی جرم خیانت در امانت را تعریف نموده و این ماده در سال ۱۳۷۵ همراه با تغییرات عمده تصویب گردید.

ارکان تشکیل دهنده ی جرم خیانت در امانت

عنصر مادی:

این عنصر متشکل از سه عنصر هستند که شخص مجرم باید این سه عنصر را انجام دهد تا عناصر آن تکمیل شود. این عناصر به شرح ذیل هستند:

الف) رفتار فیزیکی:

عبارت است از فعل و یا ترک فعل مادی و غیر مادی که مرتکب آن می‌شود. در جرم خیانت در امانت در قسمت آخر ماده ی مذکور به افعالی که عنصر رفتار فیزیکی را شرح می‌دهد پرداخته است، که شامل موارد زیر می‌شود:

1) استعمال (استفاده یا مصرف)
2) تصاحب
3) مفقود کردن

امین مال سپرده شده را گم کند و یا به نحوی باعث فقدان و از دست دادن آن بشود.

خیانت در امانت

نکته ای که در این مورد باید مورد توجه قرار گیرد این است که شخص امین باید حتما دارای سوء‌نیت باشد و عمدا مال را مفقود کند تا مستوجب عنوان کیفری خیانت در امانت باشد، در غیر این صورت در صورت تقصیر باید از عهده‌ی ضمان (مسئولیت) مدنی که بر ذمه‌ی (عهده) او قرار گرفته است برآید و مطابق قوانین مسئولیت مدنی عهده دار خسارت وارده گردد.

4) تلف کردن:

نابود کردن و خراب کردن و در واقع مالی را از قابلیت انتفاع (استفاده کردن) خارج کردن، است و به نحوی که قابل انتفاع (قابل استفاده) نباشد و دیگر عنوان مال بر او اطلاق نشود.

در این نوع از رفتار فیزیکی باید مانند رفتار فیزیکی قبل امین دارای سوء‌نیت باشد و اگر به طور غیر عمد (بدون قصد) باشد در صورت تقصیر عهده دار خسارت گردد.(۳۲۸ق.م.)

در مورد تلف کردن، فقط انجام دادن فعل تلف (از بین بردن) به صورت مثبت نیست بلکه اگر امین با ترک فعل (انجام ندادن عملی مثلا مال را در جای مناسبی قرار ندهد) هم موجب نابودی مال گردد به عنوان خائن در امانت قابل پیگرد کیفری می‌باشد.

ب) تحقق شرایط حاصله برای وقوع جرم:

اولین شرط در تحقق جرم خیانت در امانت این است که شی یا مالی که به امین سپرده می‌شود حتما مال باشد (فقها در تعریف مال تعریف واحدی ندارند، مال چیزی است که ارزش اقتصادی داشته باشد و به عبارتی قابل داد و ستد باشد و این ارزش، مفهومی نسبی است چرا که ممکن است مالی برای شخصی ارزش فراوان داشته باشد و حال آن که از لحاظ عرفی ارزشی برای ان قابل تصور نباشد.)

در قسمت اول ماده به همین امر صراحت دارد که وجوه و اسناد مالی که حاوی تعهدات مالی می باشد و یا اموالی که از جهاتی به امین سپرده می‌شود، شامل موضوع خیانت در امانت می‌شود.

1) سپرده شدن به امین

بنابراین اگر موضوع شی سپرده شده به امین چیزی به غیر از مال (که دارای ارزش اقتصادی و قابل داد و ستد است) باشد شرط لازم حاصل نشده است و خود می‌تواند عنوان جرم دیگری باشد.

یا موضوع مال سپرده شده به امین، طفلی باشد که سپارنده قیم (سرپرست قانونی) یا ولی او باشد و از امین او را مطالبه کند و امتناع (خودداری) کند، مرتکب جرم مستقلی تحت عنوان ماده ی ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی می‌شود.

وکیل تصرف عدوانی مشهد

شرط دیگر، این است که مال مورد نظر حتما باید سپرده شود در واقع مالک یا متصرف مال خود را با رضایت کامل و برای این منظور که امین نگه دارد بسپارد.

شرط دیگر این است که شرط شده باشد تا مال را مسترد نماید (پس دهند) و یا به مصرف معینی برساند و اگر مال را در غیر از آن چیزی که مقرر شده مصرف نکرده باشد خائن در امانت است.

2) عنصر قانونی جرم خیانت در امانت

عنصر قانونی یعنی اینکه رفتار ارتکابی مجرم منطبق با مواد تصریح شده قانونی باشد یعنی اینکه برای عمل شخص مرتکب در قانون به عنوان جرم تعریف شده باشد. همان طور که بیان شد قانون از خیانت در امانت به عنوان یک جرم نام برده ان را طبق ماده‌ی ۲ قانون مجازات اسلامی جرم شناخته می‌شود.

3) عنصر معنوی خیانت در امانت

این عنصر عامل محرک برای تحقق هر جرمی می باشد که جرم خیانت در امانت خارج از این عنصر نیست و باید برای تحقق این جرم این عنصر همراه با دو عنصر دیگر باشد و از این دو عنصر با نام قصد و خواست و اراده هم نام برده می‌شود و خود متشکل از دو عنوان است، یکی عنصر یا رکن معنوی عام و دیگری عنصر یا رکن معنوی خاص.

عنصر معنوی عام

هرگاه شخص امین قصد یکی از چهار فعل مذکور در ماده را (استعمال و تصاحب و مفقود و اتلاف) داشته باشد، این عنصر واقع می‌شود.

بنابراین هرگاه مال دیگری توسط مرتکب بدون اینکه قصد یکی از ۴ فعل را داشته باشد، تلف شود شخص امین مسئول نمی‌باشد.

عنصر معنوی خاص

برای تحقق این عنصر باید حتما امین قصد زیان به دیگری را داشته باشد و یا به اینصورت که از تلف یا استعمال مال دیگری به او قصد ضرر داشته باشد حتی اگر قصد منتفع شدن (سود بردن) را نداشته باشد. با این نیت که حتما به دیگری و مالک ضرر برسد.

مصادیق جرم خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی و قوانین خاص ماده

الف) ۶۷۳ق.م.ا.

هرکس از سفید مهر و یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده سوءاستفاده نماید.

ب) ماده ی ۲۸ قانون ثبت

ماده ی ۲۸ قانون ثبت اسناد و املاک در رابطه با کسانی که در مورد املاک وقف و حبسی و ثلث باقی مانده باید تقاضای ثبت بدهند و همچنین کسانی که نسبت به ثبت این قبیل املاک باید عرض حال (دادخواست) اعتراض داده و حقوق وقف و حبس و ثلث باقی را حفظ کنند مقرر می‌دارد:

هر گاه نسبت به این قبیل املاک (وقفی و حبسی و ثلث باقی‌مانده) به عنوان مالکیت، تقاضای ثبت شده و متولی (اداره کننده یا نماینده مال وقفی) یا نماینده اوقافی که به موجب نظامنامه مکلف به دادن‌ عرض حال (دادخواست) اعتراض و تعقیب دعوی و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است، در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهند شد.

‌در مواردی نیز که تقاضای ثبت ملک دیگری بدون ذکر حقوق ارتفاقی (حق ملکی در ملک دیگر) املاک وقف و حبس و ثلث باقی شده است، هرگاه اشخاص مذکور در فوق در اثر ‌تبانی به تکلیف خود عمل ننمایند به مجازات خائنین در امانت محکوم می‌شوند.

پ) ماده ی ۱۲۸ قانون شرکتهای تعاونی

هر یک از مدیران عامل یا اعضای هیأت مدیره یا بازرسان و یا کارکنان شرکتها و اتحادیه‌های تعاونی مرتکب خیانت در امانت در مورد ‌وجوه و اموال شرکت یا اتحادیه گردد به حداکثر مجازات مقرر در ماده ۲۴۱ قانون مجازات عمومی (۶۷۴قانون مجازات اسلامی) محکوم می‌شود.

ت) ماده‌ی ۱۱ قانون تصدیق انحصار وراثت

هر گاه متصرفین مال متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث (وارثان ملک مشخص نباشند) و یا مدیونین (بدهکار) به اشخاص مزبور بعد از انقضاء مدتی که به موجب ماده ۶ مقرر است مال و یا دین و یا منافع حاصله از ان را مطابق تبصره ماده مذکور به دولت تسلیم و یا تادیه (پرداخت) ننمایند به مجازاتی که به موجب قوانین جزائی برای خیانت در امانت مقرر است محکوم خواهند شد.

ث) ماده ی ۳۴۹ قانون تجارت

اگر دلال برخلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او ماموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا بر خلاف عرف تجارتی محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود.

به علاوه محکوم به مجازات مقرر برای خیانت در امانت خواهد شد.

ج) ماده ی ۳۷۰ قانون تجارت

اگر حق‌العمل کار (شخصی که به نام خود اما به دستور و حساب شخص دیگری معامله می‌کند) نادرستی کرده و مخصوصا موردی که به حساب آمر (دستوردهنده) قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش محسوب دارد مستحق حق‌العمل (مزد کار) نخواهد بود بعلاوه در دو صورت اخیر آمر (دستور دهنده) می تواند خود حق‌العمل کار را خریدار یا فروشنده، محسوب کند
تبصره: دستور فوق مانع از اجرای مجازاتی که برای خیانت در امانت مقرر است نیست.

چ) ماده ی ۵۵۵ قانون تجارت

اگر مدیر تصفیه در حین تصدی (عهده‌دار) به امور تاجر ورشکسته وجهی را حیف و میل کرده باشد به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.

مجازات خیانت در امانت

در بحث مجازات خیانت در امانت قسمت آخر ماده ی۶۷۴ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است:«… به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.»

این جرم در دسته ی جرایم تعزیری (میزان و نوع و کیفیت و شرایط اثبات جرم توسط قانون‌گذار تعیین شده است) قرار می گیرد و در واقع مجازات آن تعزیری می باشد و نوع مجازات ان از نوع مجازات درجه ۶ محسوب می‌شود.

تفاوت کلاهبرداری و خیانت در امانت

می‌تواند در صورت جمیع شرایط در ماده ی ۴۰ قانون مجازات اسلامی جدید شامل موارد تعویق (تاخیر) صدور حکم گردد و همچنین ممکن است با توجه به جهات تخفیفی که در ماده‌ی ۳۷ قانون مجازات اسلامی جدید، وجود دارد، قاضی حکم مندرج را تقلیل (کاهش) دهد.

ولی دادگاه علاوه بر مجازات مذکور محکوم را به رد مال (برگرداندن) و جبران خسارات حاصله (به وجود آمده) محکوم خواهد کرد و در صورتی که امین خیانت کند قانون با جرم انگاری عمل او به حمایت از مالکی که به امین اعتماد کرده و او خیانت کرده است، اقدام می کند و مرتکب را تحت پیگرد قرار می‌دهد.

جبران خسارت در خیانت در امانت

هرگاه مرجع کیفری صالح اقدام امین، در جهت امانت داری و حفظ مالی را که به او سپرده شده است را خلاف واقع و در اصل او را خائن در امانت دانست، علاوه بر مجازات و رد مال مورد نظر، براساس قواعد و مقررات مسئولیت مدنی که باید مالک یا ذینفع (سود برنده) خسارات را وارده را اثبات نماید، ضامن (مسئول) دانست بر اساس نظر کارشناس اقدام به تعیین خسارات و ضرر و زیانی که به خاطر عمل او وارد شده است می‌نماید و محکوم می‌کند.

رد مال در جرم خیانت در امانت

هرگاه مالک اقدام مجرمانه‌ی امین را در جهت خیانت در امانت اثبات و در نتیجه دادگاه او را بر اساس دلایل ابرازی (مطرح شده) محکوم کرد امین را محکوم به رد مال که نزد او سپرده شده است می‌نماید و اگر مال از بین رفته باشد بر اساس قواعد مسئولیت مدنی، در صورتی که مثل مال موجود بود، مثل مال و در غیر اینصورت او را محکوم به رد قیمت مال می‌نماید. (۳۲۸قانون مجازات و ۱قانون مجازات اسلامی)

مدارک لازم جهت شکایت در امانت

برای شروع شکایت کیفری انجام مراحلی لازم است که شروع شکایت کیفری در مورد جرم خیانت در امانت از این قاعده مستثنی نمی‌باشد.

در ابتدا مالک باید با ارسال اظهارنامه به امین (امانت دار) از او درخواست نماید که مال مورد نظر که به او سپرده شده است را تا مدت معین و مشخصی به او رد نماید و اگر مخاطب اظهارنامه توجهی به ان نکرد مراتب پیگیری کیفری را در مراجع صالح، به عمل خواهد آورد.

 وکیل متخصص خیانت در امانت

شخص زیان دیده باید با توجه به ادله ی مورد قبول و گفته شده در قانون در جهت اثبات ادعای خود برآید و اینکه مال مورد نظر را به شخص امین سپرده است و او مسئول به رد مال است و این دلایل به شرح ذیل می باشد:

اقرار، سوگند و شهادت.

طبق ماده ی ۱۹۹ قانون مجازات اسلامی برای جرم خیانت در امانت باید دو شاهد عادل مرد به عنوان دلیل در دادگاه حاضر شوند و شهادت دهند.
از جمله مدارک لازم برای شکایت، ارائه ی فرم دادخواست کیفری به مرجع صالح که همراه با مشخصات شاکی، مشخصات مرتکب یا مرتکبین، موضوع خواسته، خواسته میزان ضرر و زیان و پیوست مدارک مورد استناد.

مرجع صالح رسیدگی به جرم خیانت در امانت

با توجه به اینکه رسیدگی به جرایم کیفری در مراجع کیفری و دادگاه های کیفری می باشد از این رو دادسرا ها مسئول رسیدگی به تحقیقات مقدماتی هستند و در نتیجه تحقیقات و اقدامات لازم در جهت رسیدگی اولیه به شکایت شاکی و تحقیقات از دو طرف را به عمل می‌آورند.

با توجه به اصل مهم امر کیفری دادگاه و دادسرای محل وقوع جرم صالح به رسیدگی به جرم واقع شده می باشد بنابراین در جرم خیانت در امانت که مال به امین سپرده می‌شود دادگاهی که مال نسبت به ان جرم خیانت در امانت انجام شده است صالح به رسیدگی می‌باشد.

شکایت خیانت در امانت

با توجه به قانون آیین دادرسی کیفری جدید رسیدگی به جرم خیانت در امانت در دادگاه کیفری دو قابل رسیدگی است.

موسسه حقوقی بین‌المللی مهر پارسیان آماده ارائه مشاوره و انجام وکالت پرونده‌ی خیانت در امانت شما توسط حرفه‌ای ترین وکلای پایه یک کشور می‌باشد.