جرایم مرتبط با منابع ژنتیکی

امروز با موضوع جرایم مرتبط با منابع ژنتیکی با شما خواهیم بود.

منابع ژنتیکی در هر کشوری، مبنای تحقیقات ژنتیکی و زیستی  محسوب و همواره به عنوان سرمایه ای ملی در پژوهش های زیستی و ژنتیکی جهت بهره برداری از این نعمت در جهت ارتقای امنیت سلامت، امنیت غذایی و نیز امنیت اقتصادی و موجب تامین غذای سالم می گردد.

منابع و ذخایر ژنتیکی در کشور ما با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص و دارا بودن اکوسیستم های طبیعی مختلف، از اهمیت به سزایی برخوردار می باشد.

دادسرای جرایم پزشکی تهران متولی رسیدگی به جرایم پزشکی، غذایی و دارویی و محیط زیست در شهر تهران بوده و در سایر شهرها، دادسرای عمومی عهده دار این وظیفه است.

مطالب زیر توسط بهترین وکیل جرایم پزشکی ایران و همکار گروه وکلای مهر به رشته تحریر در آمده است.

قوانین بین المللی در حفظ منابع ژنتیک

با توجه به اهمیت موضوع حفاظت از منابع ژنتیکی، کنوانسیون ها و معاهدات بین المللی مختلفی در مورد حفظ، بهره برداری و جلوگیری از معضل فرسایش و نابودی منابع و ذخایر ژنتیکی به وجود آمده اند که در این میان دولت جمهوری اسلامی ایران با الحاق به برخی از کنوانسیون ها و معاهدات، در صدد محافظت از منابع ژنتیکی و پیش بینی ساز و کار لازم در خصوص نحوه استفاده و بهره برداری از انواع منابع ژنتیکی و زیستی بر آمده است.

از جمله کنوانسیون هایی که دولت ایران به آن ملحق گردیده است، کنوانسیون تنوع زیستی منعقده در سال 1992 میلادی در شهر ریودوژانیرو می باشد که دولت ایران در سال 1375 به موجب قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون تنوع زیستی، به آن ملحق گردیده است.

همچنین دولت ایران بر اساس ماده واحده قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل ایمنی زیستی مصوب 1382، به پروتکل مزبور که به پروتکل کارتاهنا اشتهار دارد پیوسته است.

تصویب قوانینی همچون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران مصوب مجلس شورای اسلامی در سال 1388، از جمله اقدامات تقنینی در این حوزه می باشد.

قوانین حفاظت از منابع ژنتیک در ایران

با توجه به اینکه تصویب و ابلاغ قوانین، موجب به وجود آمدن حقوق و تکالیفی برای اشخاص می گردد، لذا نظر به تصویب قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور، مصوب 24 دی 1396 که در تاریخ 19 مهر 1397 جهت اجرا ابلاغ گردیده است، علاوه بر تعریف مفاهیم و اصطلاحات و بیان نحوه بهره برداری از منابع ژنتیکی، نسبت به جرم انگاری و تعیین مجازات به عنوان ضمانت اجرای تخطی از برخی تکالیف مصرح در آن قانون اقدام نموده است.

تعیین مصادیق جرایم ژنتیکی در ایران

به موجب بند «الف» ماده یک قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور، منابع ژنتیکی عبارت است از هر نوع ماده ژنتیـکی با منشأ گیاهی، جانوری یا ریزسازواره، ضمن اینکه می بایست دارای واحدهای قابل توارث باشد و همچنین به صورت بالقوه و یا بالفعل، دارای ارزش باشد.

انواع منابع ژنتیکی مشمول مقررات و حمایت قانون مزبور، عبارتند از: منابع ژنتیکی کشاورزی، منابع ژنتیکی پزشکی انسان  و منابع ژنتیکی حیات وحش.

این قانون، شورایی تحت عنوان شورای ملی منابع ژنتیکی کشور را پیش بینی نموده که صلاحیت مقررات گذاری در قالب مصوبات را دارا می باشد. مصوبات این شورا نیاز به تصویب وزرای عضو و تأیید رئیس جمهور دارد.

در این نوشتار که توسط گروه وکلای مهر به منظور اطلاع رسانی نسبت به عناوین مجرمانه مرتبط با منابع و ذخایر ژنتیکی به نگارش در آمده است، به بررسی مختصر هر یک از جرایم مرتبط با این حوزه می پردازیم.

عناوین مجرمانه منابع و ذخایر ژنتیک

1-دسترسی و بهره برداری ژنتیکی به صورت غیرقانونی

شرایط مجاز دسترسی و بهره برداری از منابع ژنتیکی به موجب آیین نامه اجرایی این قانون خواهد بود، لیکن در هر حال، قانونگذار تنها بهره برداری هایی را که موجب تخریب و یا فرسایش و از بین رفتن منابع ژنتیکی نگردد را مورد حمایت قرار داده و مقرر نموده هر گونه دسترسی و بهره برداری از منابع و ذخایر ژنتیکی خارج از موازین و مقررات پیش بینی شده در این قانون، جرم می باشد.

مجازات قانونی دسترسی و بهره برداری ژنتیکی به صورت غیرمجاز و خارج از ضوابط قانونی، موجب مجازات تعزیری درجه 5 می باشد. وفق مقررات ماده 19 قانون مجازات اسلامی، مجازات تعزیری درجه پنج، عبارت است از: حبس بیش از 2 تا 5 سال، جزای نقدی بیش از 80 میلیون ریال تا 180 میلیون ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از5 تا 15سال. لذا به موجب بند «الف» ماده 8 قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور، دادگاه کیفری می توناد مرتکب را به یک یا چند  مجازات فوق الاشاره محکوم نماید.

2-صادرات و خارج ساختن منابع ژنتیکی به منظور دسترسی و بهره برداری از منابع ژنتیکی بدون مجوز نهاد متولی مربوط

با عنایت به اینکه منابع ژنتیکی هر کشوری جزء ذخایر ژنتیکی و از سرمایه های آن کشور محسوب می شود و بر اساس اصل حاکمیت دولت ها،  آنها متولی حفاظت از این منابع می باشند، بنابراین علی رغم نظریه هایی که در مورد میراث مشترک بشریت بودن این منابع، به خصوص در اعماق دریاهای آزاد وجود دارد، لیکن قانونگذار در بند «الف» ماده 8 قانون سابق الذکر، هرگونه خارج ساختن و صادرات این منابع را که بدون اخذ مجوز از نهاد متولی و به منظور بهره برداری از آنها انجام پذیرد، جرم انگاری نموده و برای آن مجازات تعزیری درجه 6 در نظر گرفته است.

مجازات مذکور اعم است از: حبس از 6 ماه تا 2 سال، جزای نقدی از 20 میلیون ریال تا 80 میلیون ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی از شش ماه تا پنج سال و شلاق از 31 تا 99 ضربه. در این جرم نیز دادگاه می تواند به یک یا چند مجازات مذکور حکم دهد.

3- فرسایش و یا تخریب عمدی و بدون مجوز منابع ژنتیکی و یا زیستگاه های آنها

نظر به اینکه فلسفه قانونگذاری در مورد منابع و ذخایر ژنتیکی، محافظت از آن ها در برابر تخریب و جلوگیری از فرسایش آنها می باشد، لذا صدر بند «ب» ماده 8 قانون پیش گفته، ضمن جرم انگاری نمودن تخریب عمدی و یا فرسایش منابع ژنتیکی بدون مجوز، مرتکب را مستوجب یک یا دو نوع از مجازات های درجه چهار تعزیری دانسته است. مجازات مزبور شامل حبس از پنج تا ده سال، جزای نقدی بیشتر از 180 میلیون ریال تا 360 میلیون ریال می باشد.

4-فرسایش و یا تخریب عمدی و بدون مجوز منابع ژنتیکی و یا زیستگاههای آنها به صورت گسترده

در این بند، قانونگذار به گستردگی تخریب عمدی و یا فرسایش منابع ژنتیکی نظر داشته است، لذا با توجه به اهمیت موضوع، مقرر نموده چنانچه فرسایش و یا تخریبی که موجب آسیب به منابع ژنتیکی و یا از بین رفتن این ذخایر گردد و از طرفی امنیت ملی را در حوزه های اقتصادی، زیست محیطی و غذایی با خطر مواجه نماید، مرتکب را مستوجب حداکثر مجازات تعزیری درجه 4 دانسته است.

5-رهاسازی بدون مجوز نمونه های ژنتیکی بیگانه در صورتی که موجب فرسایش و یا تخریب منبع ژنتیکی و یا زیستگاه های آنها شود

با توجه به اهمیت حفاظت از منابع ژنتیکی در مقابل نمونه های ژنتیکی بیگانه و خارجی که البته منجر به تخریب یا فرسایش منابع ژنتیکی داخلی گردد، چنانچه این امر به صورت رهاسازی و بدون مجوز انجام شود، به موجب قسمت اخیر بند «ب» ماده 8 قانون اخیرالذکر، جرم محسوب و مرتکب به حداکثر مجازات تعزیری درجه 4 محکوم خواهد شد.

خدمات گروه وکلای مهر در جرایم پزشکی و محیط زیست

با عنایت به اینکه قانونگذار در قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور، به منظور حمایت و حفاظت از این منابع، اقدام به مقررات گذاری نموده و ضمانت اجراهایی را اعم از حقوقی و کیفری برای متخلفان پیش بینی نموده است و نظر به اینکه این قانون، در خصوص حقوق مالکیت فکری مربوط به حقوق بهنژادگران، امتیازاتی را برای آنها در نظر گرفته است، لذا ضرورت اطلاع از این مباحث و موضوعات برای دست اندرکاران این حوزه، امری لازم و ضروری می باشد.

با توجه به تخصصی و فنی بودن مسائل و موضوعات حقوقی مربوط به منابع و ذخایر ژنتیکی، در این نوشتار که توسط گروه وکلای مهر به رشته تحریر درآمده است، صرفا مباحث مربوط به جرایم مرتبط با منابع ژنتیکی، به منظور اطلاع رسانی، مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است.

جهت انتخاب بهترین وکیل جرایم پزشکی و محیط زیست در ایران، و مشاوره با همکاران موسسه حقوقی و داوری بین المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان، در روزهای شنبه الی چهارشنبه از ساعت 9 الی 18 و پنج شنبه از ساعت 9 الی 14 با شماره های زیر تماس حاصل فرمایید.

021-88663925

021-88663926

021-88663927

021-88795408

021-88796143

در خارج از ساعات اداری اعلام شده و جهت مشاوره حقوقی آنلاین نیز می‌توانید از طریق تکمیل فرم از طریق سایت گروه وکلای مهر اقدام فرمایید.

دپارتمان حقوق کیفری گروه وکلای مهر