گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی

با موضوع گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی همراهتان هستیم.

منظور از مستخدمین دولت کارمندان و کارکنان بخش‌های دولتی و یا شرکت و نهادهای وابسته به دولت است.

معنی رشوه در فرهنگ عام مردم و در قانون

رشوه در لغت نامه عمید به معنی پرداخت پول برای انجام دادن کار می‌باشد.

این واژه از کلمه رشو گرفته شده و به معنی مالی است که برای ضایع کردن حقی یا انجام کاری بر خلاف وظیفه یا صادر کردن حکمی بر خلاف حق و عدالت به کسی داده شود.

یکی از آثار عمیق رشوه این می‌باشد که مأمورین به خدمت عادت کنند که صرفا در مقابل دریافت مال یا وجه وظیفه خود را به درستی انجام بدهند که موجب رکود در همه زمینه‌ها می‌گردد.

فرجام خواهی از رای دادگاه نظامی

رفتار انجام شده یا جرم ارتشا در همه کشورهای دنیا از جمله ایران جرم شناخته شده است.

در قوانین ایران ماده ۳ قانون مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری و هم طبق ماده ۵۸۸ قانون تعزیرات به رشوه اشاره شده است.

رشوه چیست:

دادن وجه، مال یا سند تسلیم وجه (چک و سفته) به مأمور دولت یا کارکنان شاغل در نهادهای عمومی و سایر نهادهای گفته شده در قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس و ارتشا و پولشویی، برای انجام دادن یا انجام ندادن وظایف مرتبط با سازمان محل اشتغال آنها، رشوه می‌باشد.

راشی و مرتشی چیست:

راشی شخصی است که وجه یا مالی را برای انجام عمل پرداخت می‌کند (رشوه دهنده) و مرتشی شخصی است که آن وجه یا مال را قبول می‌کند چه مستقیم و چه غیر مستقیم (رشوه گیرنده)

چه اشخاصی مستخدمین دولتی محسوب می‌شوند؟

ماده 3 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس، کلاهبرداری فقط مستخدمین و مأمورین دولتی اعم از قضایی و اداری یا شوراها یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی و به طور کلی قوای سه‌گانه.

همچنین نیروهای مسلح یا شرکت‌های دولتی یا سازمان‌های دولتی وابسته به دولت و یا مأمورین به خدمات عمومی خواه رسمی یا غیررسمی را در صورت دریافت مال مرتشی (رشوه گیرنده) می‌داند.

اعتراض به رای دادگاه نظامی یک

داوران، ممیزان و کارشناسان: ماده ۵۸۸ کتاب تعزیرات اعمالی که توسط این اشخاص انجام می‌شود را ارتشا (رشوه گرفتن) می‌داند.

اما برخلاف جرم رشوه ماده 3 قانون تشدید، که جرمی مطلق است وقوع این جرم مشروط به اظهارنظر است و جرمی مقید است.

یعنی حتما باید اظهارنظر توسط کارشناس یا داور و… صورت بگیرد تا جرم ارتشا توسط آن‌ها محقق گردد؛ بنابراین مخصوص غیرکارمند دولت نیز می‌باشد.

هر یک از داوران و ممیزان و کارشناسان اعم از این‌که توسط دادگاه معین شده باشند یا توسط طرفین، چنانچه در مقابل دریافت وجه یا مال به‌ نفع یکی از طرفین اظهار نظر یا اتخاذ تصمیم نماید.

در اینجا جرم ارتشا تحقق یافته است اما گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی نمی‌باشد بلکه توسط اعضا دستگاه قضایی می‌باشد.

شرایط تحقق رشوه:

طبق ماده ۳ قانون تشدید: هر یک از مستخدمین و مأمورین دولتی اعم از قضایی و اداری یا شوراها یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی و به طور کلی قوای سه گانه.

همچنین نیروهای مسلح یا شرکت‌های دولتی یا سازمان‌های دولتی وابسته به دولت و یا مأمورین به خدمات عمومی خواه رسمی یا غیر رسمی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری که مربوط به سازمان‌های مزبور می‌باشد وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیما یا غیر مستقیم قبول نماید در حکم مرتشی است.

اعم از این که امر مذکور مربوط به وظایف قبول نماید در حکم مرتشی (رشوه گیرنده) است اعم از این که امر مذکور مربوط به وظایف آنها بوده یا نبوده و انجام آن بر طبق حقانیت و وظیفه بوده یا نبوده باشد و یا آن‌که در انجام دادن یا انجام ندادن آن موثر بوده یا نبوده باشد.

برای تحقق جرم گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی باید شرایطی وجود داشته باشد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

مامور دولت بودن

ارتشا (رشوه گرفتن) موضوع ماده ۵۸۸ قانون تعزیرات طبق قانون تشدید فقط توسط مستخدمین و مأمورین دولتی قابلیت تحقق دارد اما راشی (رشوه دهنده)، عموم مردمند.

بنابراین اشخاص دریافت کننده رشوه، کارمند دولت هستنند و کارمندان بخش خصوصی از شمول بحث خارج هستند.

مجازات پرداخت رشوه به مامور پلیس

عدم لزوم پنهانی بودن عمل

در هیچ جای متن قانون اشاره‌ای به در خفا گرفتن و پنهانی بودن رشوه نشده است و کسی که در ملأ عام به دیگری وجه یا مال و… به عنوان رشوه می‌دهد نیز راشی (رشوه دهنده) می‌باشد.

عدم لزوم مالکیت راشی بر مال موضوع جرم

همان‌گونه که بیان شد برای تحقق جرم گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی باید مال یا وجه و… دریافت شود بنابراین در این جرم قبول کردن مال یا وجه لازم است.

حتی اگر رشوه دهنده، اموال متعلق به دیگری مانند خواهر برادر یا همسایه خود را به عنوان رشوه بدهد تفاوتی در اصل قضیه ایجاد نخواهد شد و جرم واقع می‌شود.

غیر قابل توجیه بودن عمل مرتشی

اینکه دریافت کننده در مقابل دریافت پول کار بیشتری از کار معمول و همیشگی خود انجام داده است موجب قانونی و شرعی شدن این عمل نمی‌گردد.

مثلا کارمندی که طبق وظیفه قانونی خود قرار بوده که به یک بخش رسیدگی نماید اما در مقابل دریافت مبلغی پول قسمت‌های دیگر را نیز بر عهده می‌گیرد.

عدم اهمیت میزان مال در تحقق جرم

این جرم نیز مانند جرم کلاهبرداری و سرقت و اخاذی، میزان مال، تاثیری در تحقق جرم ندارد چه ده هزار تومان چه بیست میلیون فرقی در عنوان مجرمانه ندارد اما در مقدار مجازات تاثیرگذار است.

البته به نظر دکتر میرمحمدصادقی اگر میزان مال بسیار ناچیز باشد رشوه محسوب کردن عمل بعید به نظر می‌رسد.

مثل دادن یک مشت آجیل البته که باز این عمل نیز طبق قوانین اداری شرکت‌ها قابل مجازات می‌باشد.

زمان پرداخت مال در جرم رشوه مهم نیست

برخلاف جرم کلاهبرداری که گفته شد انجام اعمال متقلبانه و فریب‌کارانه باید مقدم (قبل از) بر دریافت مال باشد، در جرم رشوه انجام کار مورد نظر می‌تواند قبل از پرداخت وجه باشد.

اما این جرم صرفا زمانی محقق است که پول پرداخت گردد.

انواع رشوه

مالی که رشوه داده می‌شود، به صورت پرداخت وجه یا مالی یا سند پرداخت وجه (مثل چک و سفته) یا تسلیم مالی مثل سند خودرو می‌باشد.
پرداخت مال به صورت مستقیم یا غیرمستقیم شامل این قسمت است؛ اما امتیازات مالی مثلا ثبت‌نام در یک موسسه فرهنگی شامل رشوه نمی‌شود.

به صورت معاملات محاباتی (مجانی)

هنگامی که قصد فردی از معامله، گرفتن حکم قاضی است، مثلا با قاضی شرط می‌کند که در صورت دادن حکم به نفع او ملک خود را که ارزش آن صد میلیون می‌باشد را به مقدار پنجاه میلیون به قاضی بفروشد.

در صورتی که قصد از معامله گرفتن حکم به نفع خود از قاضی است، اما با قاضی شرط نکرده است ولی مالش را به قیمتی خیلی ارزانتر به او می‌دهد تا به نفع او حکم صادر کند به عبارتی تمام این کارها برای جلب نظر قاضی است.

معامله صوری (غیرواقعی)

اینحا هدف انجام معامله نمی‌باشد بلکه فقط دادن مال به قاضی هدف است اما در یک قالب معامله‌ی فرضی و غیرواقعی و هدف فقط رساندن پول می‌باشد.

مثلا بابت زمینی پول پرداخت می‌کنند که اصلا وجود خارجی ندارد؛ معامله در تمام اقسام بالا حکم رشوه را دارد.

ماده ۵۹۰ قانون تعزیرات:

اگر رشوه به صورت وجه نقد نباشد بلکه مالی بلاعوض (مجانی) یا به مقدار فاحش (خیلی زیاد) ارزان‌تر از قیمت معمولی یا ظاهراً به قیمت معمولی و واقعاً به‌ مقدار فاحشی کمتر از قیمت به مستخدمین دولتی اعم از قضایی و اداری به طور مستقیم یا غیرمستقیم منتقل شود.

یا برای همان مقاصد مالی به مقدار‌ فاحشی گران‌تر از قیمت از مستخدمین یا مأمورین مستقیم یا غیرمستقیم خریداری گردد.

مستخدمین و مأمورین مزبور مرتشی (رشوه گیرنده) و طرف معامله راشی‌ (رشوه دهنده) محسوب می‌شود.

تفاوت رشوه با اجرت قاضی

قاضی طبیعتا برای انجام عمل قضاوت مستحق حقوق و دستمزد می‌باشد در اجرت برای انجام عمل قضاوت به او مال یا پول داده می‌شود.

بدون توجه به این‌که چه حکمی به نفع چه کسی صادر شده است ولی در رشوه کیفیت صدور حکم مهم است و مالی پرداخت می‌شود برای نتیجه‌ای معین و از پیش تعیین شده.

حکم زیرمیزی در ادارات خصوصی

تحقق عنوان مرتشی (دریافت کننده وجه) در قانون ایران فقط شامل اشخاص محدودی می‌شود.

افراد پرداخت کننده وجه یا سند در صورتی راشی (پرداخت کننده) محسوب می‌شوند که مال را به کارمند دولت داده باشند.

هرچند که این عمل مشکلات زیادی را در جامعه ایجاد می‌کند و اکنون بسیاری از اعمال غیرحاکمیتی دولت به بخش خصوصی واگذار شده است.

این کار عملا توجیه ندارد قانون‌گذار برای رشوه کارکنان نهادهای خصوصی جرمی پیش‌بینی نکرده است.

اما اداره حقوقی قوه قضاییه این امر را جرم دانسته است و چنین اظهار کرده است: چون گیرنده وجه از اشخاص ماده ۳ قانون تشدید نمی‌باشد لذا عمل ایشان صرفا کلاهبرداری و اخاذی تلقی می‌شود.

همچنین منطبق با ماده ۱ قانون مذکور می‌باشد پس چون دریافت کننده مرتشی محسوب نمی‌گردد، پرداخت کننده نیز راشی نمی‌باشد.

قانون مجازات در این زمینه نیاز به اصلاح جدی دارد زیرا موجب ایجاد تبعیض بین کارمندان بخش دولتی و خصوصی می‌گردد.

هیچ فرقی بین مدیری که در اداره خصوصی رشوه می‌گیرد با مدیری که در بخش دولتی این عمل را انجام می‌دهد وجود ندارد لکن بر یکی مجازات رشوه تحمیل می‌گردد.

بنابراین گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی با گرفتن رشوه توسط مستخدمین نهادهای حقوقی متفاوت است.

آیا انعام دادن رشوه محسوب می‌شود یا خیر؟

پیشنهاد پول رشوه نیست، برای تحقق این جرم پرداخت وجه و گرفتن آن شرط است.

وعده پرداخت وجه رشوه محسوب نمی‌شود حتی اگر کار بر مبنای آن انجام گیرد.

اعمال مورد نظر در جرم رشوه منوط به توافق صریح یا ضمنی بین راشی (رشوه دهنده) و مرتشی (رشوه گیرنده) می‌باشد.

دادن مبلغ مورد نظر برای انجام دادن یا جلوگیری از انجام دادن عملی صورت می‌گیرد.

صرف نظر از اینکه خواسته راشی محقق گردد یا خیر اما مبلغی که در انعام به شخص داده می‌شود هیچ قید و شرطی ندارد و رشوه محسوب نمی‌گردد.

اما ممکن است طبق آیین نامه انضباطی شرکت تخلف محسوب گردد؛ رأی وحدت رویه نیز این روند را تأیید می‌کند.

عدم تحقق رشوه به کارمند دولت تقلبی

فرض کنید شخصی خودش را مأمور دولت در زمینه بررسی کنترل آب و نوشتن میزان مصرف معرفی می‌کند.

در این میان شخص صاحب‌خانه برای اینکه مأمور مزبور مقدار کمتر از حد معمول نگارش کند به او مبلغی پرداخت می‌کند در صورتی‌ که اصلا مأمور دولت نبوده است.

در این صورت امکان محکوم کردن شخص تقلبی به کلاهبرداری محتمل است.

اما این رفتار، عنوان رشوه ندارد همچنین برای تحقق ارتشا حتما عمل مربوط باید مربوط به سازمانی که درآن اشتغال دارد، باشد.

مثلا کارمندی که در اداره آب کار می‌کند اگر برای انجام کار در اداره برق که کارمند آن نیست مال دریافت کند باز جرم ارتشا محقق نشده است.

در ادامه مقاله گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی، به بررسی موضوع گرفتن یک طرفه رشوه خواهیم پرداخت.

امکان محکوم کردن یک طرفه در جرم رشوه

همان‌طور که در ابتدا اشاره شد جرم رشوه متضمن توافق بین راشی (رشوه دهنده) و مرتشی (رشوه گیرنده) است.

در صورتی تحقق پیدا می‌کند که پول قبول شود اما این به معنی ملازمه بین راشی بودن با مرتشی بودن نمی‌باشد.

در خیلی موارد راشی محکوم به مجازات می‌شود در حالی‌که مرتشی به دلیل فقدان قصد و عنصر روانی محکوم نمی‌گردد.

مثلا کارمند دولتی که به هدف اطلاع دادن امر مربوط وجه را قبول می‌نماید.

اما در صورتی که متهم به دریافت رشوه به دلایلی غیر از نداشتن قصد و به دلایلی غیر از عوامل رافع مسئولیت کیفری مانند صغر (کم بودن سن)، جنون (دیوانگی)، مستی و… از جرم تبرئه شود محکومیت راشی به همان جرم امکان ندارد.

آیا رشوه موجب تعلیق و اخراج از شغل می‌گردد؟

نظامی‌ای که رشوه می‌گیرد از تاریخ صدور کیفرخواست از شغل‌ خود معلق خواهد شد.

دادسرا مکلف است صدور کیفرخواست را به سازمان ذی‌ربط‌ اعلام دارد.

در صورتی که متهم به موجب رأی قطعی برائت (بی‌گناهی) حاصل کند، ایام تعلیق جزء‌ خدمت او محسوب و حقوق و مزایای مدتی را که به علت تعلیقش نگرفته دریافت خواهد‌ کرد.

طبق ماده ۱۲ قانون جرایم نیروهای مسلح محکومیت قطعی نظامیان، حبس بالای پنج سال نیز موجب اخراج آنان از شغل می‌شود.

مجازات رشوه گیرنده

مجازات جرم ارتشا در قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری آورده شده است به این صورت که:

بر اساس این قانون مجازات رشوه با توجه به میزان مال دریافت شده به عنوان رشوه متفاوت خواهد بود.

در صورتی‌که قیمت مال یا وجه دریافت شده بیش از بیست هزار ریال نباشد به انفصال (برکناری) موقت از شش ماه تا سه سال است.

چنانچه مرتکب درمرتبه مدیر کل یا همطراز مدیر کل یا بالاتر باشد به انفصال (برکناری) دائم از مشاغل دولتی محکوم خواهد شد.

بیش از این مبلغ تا دویست هزار ریال از یکسال تا سه سال حبس و جزای نقدی معادل قیمت مال یا وجه ماخوذ (دریافتی) و انفصال (برکناری) موقت از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

چنانچه مرتکب در مرتبه مدیر کل یا همطراز مدیر کل یا بالاتر باشد به جای انفصال موقت به انفصال دائم از مشاغل دولتی محکوم خواهد شد.

اگر که قیمت مال یا وجه ماخوذ (دریافتی) بیش از دویست هزار ریال تا یک میلیون ریال باشد مجازات مرتکب دو تا پنج سال حبس به علاوه جزای نقدی معادل قیمت مال یا وجه ماخوذ و انفصال دائم از خدمات دولتی و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود.

مرتکب در مرتبه پایین تر از مدیر کل یا همطراز آن باشد به جای انفصال (برکناری) دائم به انفصال موقت از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

چنانچه قیمت مال یا وجه ماخوذ بیش از یک میلیون ریال باشد مجازات مرتکب پنج تا ده سال حبس به علاوه جزای نقدی معادل قیمت مال یا وجه ماخوذ (دریافتی) و انفصال (برکناری) دائم از خدمات دولتی و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود .

در این فرض چنانچه مرتکب در مرتبه پایین تر از مدیر کل یا همطراز آن باشد بجای انفصال دائم به انفصال موقت از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

نکته مورد اشاره این است که با توجه به تغییر قانون، میزان مجازت تعیین شده در این نوشته ممکن است تغییر کرده باشد.

آیا ممکن است گرفتن رشوه توسط مستخدمین دولتی، مجازات نداشته باشد؟

کدام رشوه مجازات ندارد؟

طبق قانون مجازات اسلامی ماده ۵۹۱ هرگاه ثابت شود که راشی (رشوه دهنده) برای حفظ حقوق حقه خود ناچار از دادن وجه یا مالی بوده تعقیب کیفری ندارد و وجه یا مالی که داده به او‌ مسترد (بازگردانده) می‌گردد.

رشوه‌ای که مجازات ندارد رشوه در مقام ناچاری است که باز هم حکم تکلیفی رشوه که حرام بودن آن است را تغییر نمی‌دهد.

این نکته قابل ذکر است که هر گرفتاری و مشکلی ناچاری محسوب نمی‌گردد و مجوز رشوه نمی‌باشد.

نمونه حکم دادگاه در خصوص جرم رشوه

به موجب دادنامه (حکم) شماره ….شعبه ۱۰۶ دادگاه عمومی جزایی الف از جمله آقای ح معروف به م. به اتهامات

۱) پرداخت رشوه شامل چهار دستگاه کولر دو تیکه، یک دستگاه تلویزیون، یک دستگاه لپ تاپ، سه دستگاه سرخ کن، یک دستگاه و…… به آقای س.ر.

۲) بوجود آوردن موجبات تحقق جرم ارتشاء از طریق وصول و مذاکره و جلب موافقت تعدادی از افراد با مبالغ ده تا هشتاد میلیون ریال

۳) تحصیل (به دست آوردن) مال از طریق نامشروع معادل چهل و دو میلیون ریال (جمعاً) به ترتیب به سه فقره سه سال حبس و ضبط (گرفتن) مال مورد ارتشاء و نیز رد (بازگرداندن) مال تحصیل شده از طریق نامشروع و همچنین دو سال حبس به اتهام معرفی خود با عناوین و سمت‌های دولتی محکوم گردیده.

همچنین پس از تجدیدنظرخواهی، شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استان … برابر دادنامه (حکم) شماره …. درخواستش رد شده است.

مجازات رشوه گرفتن چیست؟

میزان مجازت رشوه گرفتن (ارتشا) متفاوت است اما مجازات کلی این جرم، حبس، جزای نقدی، محرومیت از شغل و… می‌باشد.

چگونه از اتهام رشوه گرفتن تبرئه شویم؟

باید پرونده توسط وکیل بررسی شود تا با بررسی پرونده دلایل جهت کاهش مجازات یا بی‌گناهی متهم را کشف نماید و با استناد به آنها از طریق قانونی موجب کاهش مجازات و تبرئه متهم گردد.