قرارداد احداث، تملک و بهره‌ برداری

با بررسی موضوع قرارداد احداث، تملک و بهره‌ برداری (B.O.O) همراهتان هستیم.

قراردادهای بین­ المللی تاثیر بسزایی در توسعه اقتصادی کشورها و همچنین رشد و توسعه شرکت­‌های تجارتی (خدماتی – سرمایه­ گذاری) دارند. در کشورهای درحال توسعه نیاز به انتقال سرمایه و تخصص و تکنولوژی خارجی بسیار زیاد است و به همین دلیل استفاده از ظرفیت قراردادهای بین‌­المللی از روش‌­های مطلوب این دولت‌­ها برای توسعه زیربنایی اقتصادی است.

یکی از این قراردادها که هم برای کشورهای در حال توسعه و هم برای شرکت­‌های خصوصی دارای اهمیت است، قراردادهای سرمایه­ گذاری و تامین­ مالی است. قراردادهای سرمایه‌­گذاری اقسامی دارند که قراردادهای احداث، تملک و بهره­‌برداری (B.O.O) مخفف Build-Own-Operat از مهم‌­ترین این قراردادها است.

قرارداد احداث، تملک و بهره­‌برداری (B.O.O)چیست؟

قراردادهایی که درآن كنسرسیوم و یا شركت پیمانكار بدون اینكه مكلف باشد، مسئول ساخت و بهره برداری از پروژه می­باشد، ساخته شده را به دولت و یا بخش دولتی و یا كارفرما واگذار نماید. در این قراردادها مالكیت پروژه مربوط به كنسرسیوم است و بهره برداری كنسرسیوم محدود به مدت معینی نیست. به عبارت دیگر، مالكیت حقوقی پروژه تا پایان عمر مفید پروژه در اختیار كنسرسیوم است و دولت در این پروژه ها فقط نقش خریدار محصولات یا خدمات حاصل از پروژه را دارد.

مراحل قرارداد احداث، تملک و بهره­‌برداری (B.O.O)

این نوع از قراردادهای سرمایه­گذاری بین المللی(خارجی) دارای سه مرحله ذیل است، که عبارتنداز؛

قراردادهای (B.O.O) سه مرحله­ ای است که شامل؛ احداث و ساخت پروژه، تملیک آن به سرمایه‌­گذار و در نهایت بهره­‌برداری از پروژه توسط شرکت سرمایه­‌گذار است.

مرحله اول- در قراردادهای (B.O.O)یک سرمایه‌­گذار که ممکن است یک شرکت یا مجموعه‌­ای از شرکت‌­های خصوصی خارجی باشد اقدام به انعقاد قرارداد با یک دولت می­‌کند. شرکت خصوصی متعهد می­‌شود تا موضوع قرارداد را با هزینه و سرمایه خود احداث کند (مثل تاسیس پالایشگاه)

مرحله دوم- پس از احداث و راه‌­اندازی پروژه، طبق قرارداد (B.O.O) شرکت سازنده و سرمایه­‌گذار مالک کل پروژه می‌­شود و هیچ تعهدی به انتقال مالکیت به بخش دولتی ندارد.

مرحله سوم- سرمایه­‌گذار که پس از احداث، پروژه را مالک (تملک) شده است، بدون هیچگونه محدودیت زمانی اقدام به بهره‌­برداری از پروژه می­‌کند.

ویژگی های قرارداد احداث، تملک و بهره‌­برداری

شرکت سرمایه­‌گذار می‌­تواند پس از احداث و انتقال مالکیت پروژه به خویش، هزینه‌­های احداث و ساخت پروژه را تمام و کمال از پروژه جبران کند. همچنین با مالکیت همیشگی پروژه می­‌تواند بهره­ و سود مالی و تجاری خود را از پروژه دریافت کند. مثلا شرکت سرمایه­‌گذار می­‌تواند پس از راه‌­اندازی و تملک پروژه، برای بازگرداندن سرمایه و برداشت سود مالی خود اقدام به دریافت عوارض یا استفاده از سایر روش­‌های تجاری نماید.

قرارداد احداث، تملک و بهره‌­برداری (B.O.O) نیز مانند قراردادساخت، بهره‌برداری و واگذاری (B.O.T) بین یک دولت و یک یا چند شرکت خصوصی قدرتمند برای انجام پروژه­‌های انبوه و هزینه‌­بر در حوزه‌­های آب، برق، نفت، گاز و سایر زیرساخت‌­های مهم منعقد می‌­شود.

مزایای قرارداد احداث، تملک و بهره‌­برداری

رواج قراردادهای (B.O.O) علاوه بر منافع مالی و رفاهی، اقتصاد یک کشور را به سمت بخش خصوصی می­کشاند و این خصوصی­‌سازی مزایای مختلفی برای یک کشور دارد. خصوصی‌­سازی موجب می­شود موقعیت­‌های متعدد مالی برای دولت طرف قرارداد و شرکت سرمایه­‌گذار شکل بگیرد و همین موضوع سبب ایجاد انگیزه برای سرمایه­‌گذاری­‌های آتی است.

یکی از راهکارهای موثر برای گسترش خصوصی‌­سازی درکشورهای درحال توسعه، بهره­‌مندی از ظرفیت قراردادهای سرمایه­ ‌گذاری است. سرمایه‌­گذاری‌­های خارجی موجب توسعه ظرفیت­‌های پیمانکاری در داخل کشور می­‌شود؛ چرا که شرکت‌­های سرمایه‌­گذار، برای انجام پروژه در داخل یک کشور، نیازمند ایجاد قراردادهای مختلف با پیمانکاران فرعی است که این پیمانکاران می‌­توانند از داخل کشور به کار گرفته شوند و بدین ترتیب زمینه­‌های اشتغال­زایی نیز فراهم خواهدشد.

مشکلات اجرایی قرارداد احداث، تملک و بهره‌­برداری

در این نوع از قرارداد مالکیت پروژه و بهره برداری از آن، بعد از احداث، در اختیار کمپانی سرمایه‌گذار قرار می­گیرد. در این­که طرف سرمایه‌گذار در قرارداد احداث، تملک و بهره­ برداری یک کمپانی خارجی باشد لزومی وجود ندارد. ولی حقیقت امر این است که در این شیوه شرکت‌های سرمایه‌گذار توانمند چند ملیتی و خارجی، توان پرداخت و تامین هزینه‌های هنگفت احداث پروژه‌های گسترده در کشورهای در حال توسعه را دارند.

در کشورهای توسعه یافته این دسته از قراردادها در حیطه‌های انرژی فسیلی میان دولت و بخش خصوصی همان کشور متداول شده است. به همین دلیل نگرانی خاصی در ارتباط با مسائل و موضوعات امنیتی نداشته و کمپانی خصوصی برای اهداف اقتصادی و حاکمیتی همان کشور فعالیت می‌نماید.

جایگاه قرارداد احداث، تملک و بهره­برداری در کشور ایران

جذب سرمایه‌­گذار برای احداث یک پروژه نیازمند متحمل شدن ریسک­‌های اقتصادی و تامین منابع مالی و … است. به همین خاطر لزوم وجود سیاست‌­های کلان در جهت بهره­‌گیری از سرمایه­‌گذاری بخش خصوصی از کشورهای متقاضی ضروری است.

باتوجه به آنکه در کشور ایران پروژه­‌های کلان در اختیار بخش­های دولتی هستند، استفاده از این قراردادها در ایران سابقه طولانی ندارند. اما با توجه به مزایای فراوان آن­ها در جهت خصوصی­‌سازی، در سال‌های اخیر پروژه­‌های مختلفی از طریق جذب سرمایه خارجی انجام شده است که قراردادهای احداث، تملک و بهره­ برداری نقش مهمی ایفا کرده‌­اند. در سال‌های اخیر در کشور ایران، بیشترین سرمایه‌­گذاری از طریق قرارداد احداث، تملک و بهره­برداری در بخش انرژی به‌­ویژه در دو بخش آب و برق صورت گرفته است. یکی از نمونه­‌های اعمال این قرارداد، ساخت نیروگاه توسط شرکت­‌هایی از کشورهای ایتالیا و آلمان و … بوده است که با قرارداد احداث، تملک و بهره­برداری انجام شده است.