فسخ نکاح

معمولا ازدواج با طلاق و جدایی، پایان می‌پذیرد، اما علاوه بر طلاق راه دیگری بر پایان ازدواج وجود دارد که به آن‌ فسخ نکاح می‌گویند. فسخ نکاح و طلاق آثار متفاوتی دارند، به طور مثال چنانچه طلاق انجام شود، مهریه به زن تعلق می‌گیرد اما اگر ازدواج فسخ شود و فسخ از جانب مرد باشد، مهریه به زن تعلق نخواهد گرفت.

امروز با موضوع بررسی فسخ ازدواج (نکاح) با شما هستیم. موارد انحلال عقد ازدواج در ازدواج موقت و دائم چیست؟ تفاوت فسخ نکاح (ازدواج) با طلاق چیست؟ با ما همراه باشید.

عقد نکاح چیست؟

عقد نکاح یا پیمان زناشویی همان ازدواج و عبارت است از توافق یک زن و مرد برای ایجاد زندگی مشترک و قوانین خاصی بر این پیمان حکومت می‌نماید. ازدواج مطابق ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی ایران به محض اعلام ازدواج از سوی مرد و قبول زن منعقد می‌شود.

طبق ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی ایران، همین‌که ازدواج به‌طور صحیح واقع شود، حقوق و تکالیف زن و مرد از قبیل، مهریه، نفقه، حسن برخورد و معاشرت و تمکین (برقراری رابطه زناشوئی) در مقابل یکدیگر به وجود می‌آید.

پایان یافتن عقد نکاح (ازدواج)

ازدواج با توجه به قانون مدنی ایران، با دو شیوه فسخ نکاح (ازدواج) و طلاق پایان می‌پذیرد. اگرچه فوت زن یا مرد، لعان (نسبت دادن رابطه نامشروع به زن از طرف همسر)، کفر (کافر شدن) و تغییر جنسیت نیز از موارد از بین رفتن قرارداد ازدواج (انحلال نکاح) به شمار می‌رود.

در ازدواج‌ موقت پس از انقضا مدت توافق شده بین زن و مرد، و یا بخشیدن مابقی مدت از سوی مرد، عقد ازدواج منحل می‌شود.

فسخ نکاح چیست؟

معنی فسخ در لغت، شکستن و زایل گردانیدن آمده است و در اصطلاح حقوقی، برهم زدن عقد و قرارداد را فسخ می‌نامند.

فسخ عقد نکاح (ازدواج) یکی از موارد انحلال (از بین رفتن) نکاح (ازدواج) است که تفاوت‌هایی با طلاق دارد، به‌طور مثال به اجرای عبارت مخصوص طلاق (صیغه طلاق) یا حضور دو شاهد عادل نیاز ندارد. فسخ نکاح در هر دو ازدواج دائم و موقت امکان‌پذیر است.

فسخ نکاح

اما در صورتی که رضایت زن و مرد بر فسخ ازدواج وجود نداشته باشد و یکی از زن و مرد به دلیل داشتن اختیارات قانونی، اعلام اراده یک ‌طرفه خود مبنی بر فسخ را به طرف مقابل اعلام نماید، این موضوع اعلام یک ‌طرفه از بین بردن ازدواج باید به اجازه و تنفیذ دادگاه برسد، هرچند اعلام فسخ به طرف مقابل کفایت می‌کند اما جهت جلوگیری از سو استفاده‌های احتمالی، اجازه از دادگاه حقوقی ضروری به نظر می‌رسد.

مواردی که در ادامه خواهد آمد، زن و مرد تحت شرایطی، امکان اعلام فسخ ازدواج و اجازه آن را از دادگاه را دارند.

بکارت زن

اگر باکره بودن دختر شرط ضمن عقد ازدواج باشد، اگر چه این شرط از شرایط موجود اجتماعی و فرهنگی فهمیده شود و در عقد بیان نشود، در صورت علم شوهر به خلاف آن، حق فسخ برای مرد وجود دارد، ولی عقد بدون اعلام فسخ شوهر باطل نیست.

امکان فسخ نکاح در قانون مدنی 

 جنون (دیوانگی) هریک از زن و مرد اعم از این‌که به صورت دائم یا دوره‌ای دیوانه شده باشد، برای طرف مقابل موجب حق فسخ است. جنون باید زندگی مشترک را به خطر اندازد. جنون مرد چه پیش از ازدواج و چه پس از ازدواج ایجاد شده باشد، سبب حق فسخ ازدواج برای زن خواهد بود.

مشاوره حقوقی خانواده

اما دیوانگی زن اگر مربوط به قبل از ازدواج باشد و مرد از آن بی‌اطلاع باشد منجر به حق فسخ (از بین بردن) ازدواج می‌شود. به عبارتی اگر خانواده زن و خود زن، دیوانه بودن زن را از مرد پنهان کرده باشند، موجب حق فسخ نکاح (از بین بردن ازدواج) برای مرد می‌شود و در این صورت مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد، اما اگر دیوانگی زن بعد از عقد ازدواج به وجود آمده باشد، حق فسخ نکاح (بر هم زدن ازدواج) برای مرد وجود ندارد و مرد در این گونه موارد می‌تواند از حق طلاق استفاده نماید.

شکایت فریب در ازدواج

ماده ۱۱۲۲ – وجود عیب‌های ذیل در مرد که مانع از انجام وظیفه زناشوئی باشد موجب حق فسخ برای زن خواهد بود (اصلاحی ۸/۱۰/۶۱)

1. عنن یا ناکارآمدی جنسی و نداشتن حالت نعوظ به شرط اینکه بعد از گذشتن مدت یک‌سال از تاریخ رجوع زن به حاکم رفع نشود.
2. خصاء یا اخته بودن به معنی نداشتن بیضه‌ها و قدرت باروری
3. مقطوع بودن آلت تناسلی.

نکته مهم آن است که عیوب نام برده باید به نحوی باشند که مرد قادر به عمل زناشویی نباشد، بنابراین کوتاه بودن آلت تناسلی، امکان ایجاد فسخ نکاح برای زن ندارد.

ماده ۱۱۲۳ – عیب‌های نام برده شده ذیل، در زن موجب حق فسخ برای مرد خواهد بود

1. قَرَن یا ناهنجاری در زنان، گاهی اوقات استخوانی در آلت تناسلی و فرج زن وجود دارد و مانع انجام عمل زناشویی می‌شود. در این حالت و حالت‌های پیش گفته و عیوب اختصاصی زن در صورتی که عیب قبل از ازدواج وجود داشته و همچنین قابل درمان نباشد و از مرد مخفی شده باشد، امکان فسخ نکاح وجود دارد، در غیر این صورت همان‌طور که در بالا ذکر شد مرد می‌تواند از حق طلاق استفاده نماید.
2. جذام، نوعی بیماری پوستی و عفونی است که چشم و مجاری تنفسی را نیز درگیر می‌کند و ممکن است در صورت عدم درمان موجب فلج ماهیچه‌ها، فقدان حواس و شل شدن بدن منجر شود. امروزه این بیماری قابل درمان است ولی در قدیم معتقد بودند جذامیان نفرین شده هستند و افراد جامعه ارتباط خود را با مبتلایان به جذام قطع می کردند.
3. بَرَص یا ویتیلایگو، نوعی بیماری پوستی است که موجب ایجاد لکه‌های بزرگ و کوچک به رنگ‌های سیاه و سفید در بدن فرد می‌شود .بعضی از انواع این بیماری قابل درمان هستند.
4. اِفضاء، یکی شدن راه خروج مدفوع و ادرار را در زنان افضا می‌گویند و این در حالتی است که شخص، امکان ارادی جهت خروج مدفوع یا ادرار ندارد.
5. زمین‌گیری، به معنی فلج بودن زن
6. نابینایی از هر دو چشم، اگر زن از هر دو چشم نابینا باشد و امکان معالجه وی نیز فراهم نباشد، حق فسخ نکاح برای مرد ایجاد می‌شود به شرط آن‌که این عیب قبل از ازدواج وجود داشته و مرد از آن بی‌اطلاع باشد. کم سو بودن چشم ولو هر دو چشم، موجب حق فسخ نکاح (بر هم زدن ازدواج) برای مرد نمی‌باشد.

وکیل دادگستری غرب تهران

ماده ۱۱۲۴ – عیب زن درصورتی موجب حق فسخ برای مرد است که آن عیب در حال  انعقاد عقد ازدواج وجود داشته ‌است.

در بعضی از مواقع در هنگام خواستگاری، زن یا مرد به قصد فریب‌کاری و با سوءنیت، مدعی داشتن وصف خاصی در طرف مقابل می‌شود که اگر آن وصف و ادعای وی نبود، عقد ازدواجی صورت نمی‌گرفت.

مانند این‌که یکی از طرفین، مدعی داشتن تحصیلات عالیه شده و یا خود را صاحب ثروت معرفی می‌کند که می‌دانسته در وی وجود ندارد، در صورتی که زن و مرد، فریب این مسائل را بخورد و حاضر به ازدواج شود، بعد از آگاهی از اصل موضوع و فریبکاری طرف مقابل که به آن تدلیس می‌گویند، حق درخواست فسخ نکاح (بر هم زدن ازدواج) را دارد.

مشاوره حقوقی امور خانواده

در این حالت اگر حیله از طرف زن باشد، مهریه‌ای به وی تعلق نمی‌گیرد.

یکی از موارد تدلیس (فریب در ازدواج)، ادعای دوشیزه و باکره بودن از طرف زن است که اگر مشخص شود باکره نبوده و به دروغ خود را باکره معرفی نموده است، با درخواست مرد و تایید پزشکی قانونی، حق فسخ نکاح (بر هم زدن ازدواج) بدون پرداخت مهریه، ایجاد و مستقر می‌شود.

ماده ۱۱۲۵ – جنون (دیوانگی) و عنن (عیوب مردانه) در مرد هرگاه بعد از عقد هم حادث شود موجب حق بر هم زدن مرد برای زن خواهد بود.

ماده ۱۱۲۶ – هریک از زن و مرد که قبل از عقد آگاه به امراض ذکر شده در طرف دیگر بود بعد از عقد حق بر هم زدن ازدواج (فسخ نکاح) نخواهد داشت.

ماده ۱۱۲۸ – هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد ازدواج معلوم شود که طرف وصف مورد نظر را ندارد، برای طرف مقابل حق بر هم زدن ازدواج (فسخ نکاح) خواهد بود، خواه آن وصف در عقد نوشته شده یا عقد بر مبنای آن واقع شده باشد.

وکیل فسخ نکاح ونک

گاهی مواقع یکی از طرفین ازدواج، خود را به داشتن صفت خاصی معرفی می‌نماید اما حتی خود شخص هم خبر ندارد که دارای آن صفت نیست مثلا شوهر یا زن، خود را فرزند فرد سرشناس و معروف و از خانواده‌ای خاص معرفی می‌نماید اما بعد از ازدواج متوجه می‌شود که خانواده معرفی شده خانواده واقعی وی نیستند و خود فرد هم از این موضوع اطلاعی نداشته است.

در این حالت برای طرفین و کسی که فریب خورده است حق بر هم زدن ازدواج (فسخ نکاح)، وجود ندارد. تفاوت تدلیس (گفتن صفتی در خود که واقعا وجود ندارد یا فریب در ازدواج) و تخلف از شرط صفت در این است که در تدلیس، قصد و عمد و سوءنیت وجود داشته ولی در این موضوع عمدی در کار نبوده و قصد فریبکاری در میان نبوده است.

چگونگی فسخ نکاح و تفاوت با طلاق

برای از بین بردن ازدواج (فسخ نکاح)، با توجه به اینکه اعلام اراده فسخ، فوریت دارد و به محض اینکه شخص از عیوبی که در بالا اشاره شد، مطلع شود، می‌بایست نسبت به اعلام اراده خود مبنی بر فسخ نکاح، اقدام نماید.

تشخیص اقدام فوری از سوی متقاضی بر هم زدن ازدواج (فسخ)، با نظر عرف تعیین می‌شود.

مطالبه مهریه پس از فسخ نکاح

بر هم زدن ازدواج (فسخ نکاح)، برخلاف طلاق نیاز به تشریفات خاص و حضور شاهد ندارد، بلکه همین که اراده فسخ خود را به طرف مقابل اعلام کنیم، نکاح از بین می‌رود و آثارآن که وجود محرمیت و حق داشتن رابطه زناشویی است از میان برداشته می‌شود.

مانند اینکه انگار اصلا ازدواجی واقع نشده است، اگر فسخ نکاح به دلیل وجود عیب در زن باشد، مهریه به زن تعلق نخواهد گرفت و همچنین است اگر فسخ نکاح به دلیل عیب مرد باشد، چرا که ازدواج از ابتدا، معلق بوده و استقرار نیافته بود تا آثار آن که یکی از آنها حقوق مالی زن است محقق شده باشد.

وکیل فسخ و ابطال نکاح

پس عمل به عقدی که اساسا وجود نداشته است مبنای قانونی ندارد.

اما از نظر اینکه سبب خسارت شده است امکان دریافت خسارت‌ها هم از جانب مرد وهم از جانب زن وجود دارد، طلاق یک عمل یک‌طرفه است که آثار دوجانبه دارد اما فسخ نکاح (از بین بردن ازدواج) عمل یک ‌طرفه است و حتی نیاز به حضور طرف مقابل هم نیست.

اعلام فسخ نکاح (از بین بردن ازدواج) اگر از طریق اظهارنامه رسمی باشد، آثار بهتری در پی دارد، اما ثبت فسخ نکاح، نیاز به اجازه دادگاه و صدور حکم قطعی از سوی دادگاه خانواده دارد.

مدارک لازم برای طرح دعوای تنفیذ فسخ نکاح (از بین بردن ازدواج)

• شناسنامه، کارت ملی و عقدنامه
• اظهارنامه ابلاغ شده به خوانده
• استشهادیه مبنی بر اعلام فسخ نکاح (از بین بردن ازدواج)
• وکالتنامه وکیل پایه یک دادگستری (در صورت طرح دعوی تنفیذ فسخ نکاح (از بین بردن ازدواج) توسط وکیل)

موسسه حقوقی بین‌المللی مهر پارسیان آمادگی خود را در زمینه ارائه خدمات مشاوره و قبول وکالت پیرامون موضوع فسخ نکاح اعلام می‌دارد.